Câu 12 : nguyên nhân hình thành của CNTB độc quyền nhà nước . những biểu hiện chủ yếu của nó

1. Nguyên nhân hình thành và bản chất của chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước

a. Nguyên nhân hình thành của chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước

Ngay từ đầu thế kỷ 20, Lênin đã chỉ rõ: chủ nghĩa tư bản độc quyền chuyển thành

chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước là khuynh hướng tất yếu. Sở dĩ Ông dự đoán

như vậy là do Ông căn cứ vào trình độ phát triển của lực lượng sản xuất đã đạt

được vào thời kỳ cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20, xu hướng tiếp tục phát triển của

lực lượng sản xuất thời gian tới, những hạn chế của quan hệ sản xuất tư nhân tư

bản chủ nghĩa đối với sự phát triển của lực lượng sản xuất, tác động của qui

luật quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất đối

với sự phát triển nền sản xuất tư bản chủ nghĩa...dựa vào tư tưởng của Lênin, có

thể chỉ ra được nguyên nhân dẫn đến sự hình thành của chủ nghĩa tư bản độc quyền

nhà nước

- Tích tụ tập trung tư bản phát triển đẻ ra những cơ cấu kinh tế quy mô lớn đòi

hỏi một sự điều tiết xã hội đối với sản xuất và phân phối từ một trung tâm.

- Sự phát triển cao của lực lượng sản xuất, mà trước hết là phân công lao động

xã hội đã làm xuất hiện một số ngành mà các tổ chức độc quyền tư nhân không thể

hoặc không muốn kinh doanh.

- Sự thống trị của độc quyền làm sâu sắc thêm sự đối kháng giữa giai cấp tư sản

với giai cấp vô sản và nhân dân lao động. Nhà nước phải có những chính sách để

xoa dịu những mâu thuẫn đó như trợ cấp thất nghiệp, điều tiết thu nhập quốc dân,

phát triển phúc lơi xã hội...

- Sự mở rộng các quan hệ kinh tế đối ngoại đòi hỏi nhà nước phải đứng ra bảo hộ,

tạo môi trường quốc tế hỗ trợ tư bản tư nhân.

Ngoài ra, chiến tranh thế giới cùng với nó là tham vọng giành chiến thắng trong

cuộc chiến tranh, việc đối phó với xu hướng xã hội chủ nghĩa mà cách mạng tháng

10 Nga là tiếng chuông báo hiệu bắt đầu một thời đại mới...làm cho nhà nước tư

bản độc quyền phải can thiệp vào kinh tế.

b. Bản chất của chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước

Chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước là sự kết hợp sức mạnh của các tổ chức độc

quyền tư nhân với sức mạnh của nhà nước tư sản thành một thiết chế và thể chế

thống nhất nhằm phục vụ lợi ích của các tổ chức độc quyền và cứu nguy cho chủ

nghĩa tư bản.

Chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước là nấc thanh phát triển mới của chủ nghĩa tư

bản độc quyền (chủ nghĩa đế quốc), nó là sự thống nhất của ba quá trình gắn bó

chặt chẽ với nhau: tăng sức mạnh của các tổ chức độc quyền, tăng vai trò can

thiệp của nhà nước vào kinh tế, kết hợp sức mạnh kinh tế của độc quyền tư nhân

với sức mạnh chính trị của nhà nước trong một thể thống nhất và bộ máy nhà nước

phụ thuộc vào các tổ chức độc quyền.

Lênin chỉ ra rằng: " bọn đầu sỏ tài chính dùng một mạng lưới dày đặc những quan

hệ lệ thuộc để bao trùm hết thảy các thiết chế kinh tế và chính trị...đó là biểu

hiện rõ rệt nhất của sự độc quyền ấy". Trong cơ cấu của chủ nghĩa độc quyền nhà

nước, nhà nước đã trở thành một tập thể tư bản khổng lồ. Nó cũng là chủ sở hữu

những xí nghiệp, cũng tiến hành kinh doanh, bóc lột lao động làm thuê như một

nhà tư bản thông thường. Nhung điểm khác biệt là ở chỗ: ngoài chức năng một nhà

tư bản thông thường, nhà nước còn có chức năng chính trị và các công cụ trấn áp

xã hội như quân đội, cảnh sát, nhà tù...Ăngghen cũng cho rằng nhà nước đó vẫn là

nhà nước của các nhà tư bản, là nhà tư bản tập thể lý tưởng và nhà nước ấy càng

chuyển nhiều lực lượng sản xuất thành tài sản của nó bao nhiêu thì nó lại càng

biến thành nhà tư bản tập thể thực sự bấy nhiêu.

Như vậy, chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước là một quan hệ kinh tế, chính trị,

xã hội chứ không phải là một chính sách trong giai đoạn độc quyền của chủ nghĩa

tư bản.

Bất cứ nhà nước nào cũng có vai trò kinh tế nhất định đối với xã hội mà nó thống

trị, song ở mỗi chế độ xã hội, vai trò kinh tế của nhà nước có sự biến đổi thích

hợp đối với xã hội đó. Các nhà nước tư bản chủ nghĩa chủ yếu can thiệp bằng bạo

lực và theo lối cưỡng bức siêu kinh tế. Trong giai đoạn chủ nghĩa tư bản tự do

cạnh tranh, nhà nước tư sản ở bên trên, bên ngoài quá trình kinh tế, vai trò của

nhà nước chỉ dừng lại ở việc điều tiết bằng thuế và pháp luật. Cùng với sự phát

triển của chủ nghĩa tư bản độc quyền vai trò của nhà nước tư sản dần dần có sự

biến đổi, không chỉ can thiệp vào nền sản xuất xã hội bằng thuế, luật pháp mà

còn có vai trò tổ chức và quản lý các xí nghiệp thuộc khu vực kinh tế nhà nước,

điều tiết bằng các biện pháp đòn bẩy kinh tế vào tất cả các khâu của quá trình

tái sản xuất: sản xuất, phân phối, lưu thông, tiêu dùng. Chủ nghĩa tư bản độc

quyền nhà nước là hình thức vận động mới của quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa

nhằm duy trì sự tồn tại của chủ nghĩa tư bản, làm cho chủ nghĩa tư bản thích

nghi với điều kiện lịch sử mới.

2) Biểu hiện :

- Sự kết hợp về nhân sự giữa các tổ chức độc quyền và nhà nc tư bản. sự kết hợp này thức sự thông qua các Đảng phái tư sản . Thông qua các hội chủ doanh nghiệp , mất mặt , các đại biểu của các tổ chức độc quyền tham gia vào bộ máy nhà nc với những cương vị khác nhau. Mặt khác các quan chức và nhân viên chính phủ đc cài vào các ban quản trị của các tổ chức độc quyền , nắm giữ những chức vụ trọng yếu chính thức hoặc danh dự , hoạc trở thành ng đã vào các tổ chức độc quyền.

- Sự hình thành và phát triển của sở hữu nhà nc . Nét nổi trộ nhất của CNTB độc quyền nhà nc là sự kết hợp của sức manh độc quyền và sức mạnh của nhà nc trong lĩnh vực kinh tế . Sở hữu nhà nc hình thành dưới những hình thức sau : XD doanh nghiệp nhà nc = vốn của ngân sách , quốc hữu hóa các DN tư nhân bằng cách mua lại

- sự điều tiết kinh tế của nhà nc tư sản . Sự điều tiết này đc thể hiện = nhiều công cụ như luật pháp , giá cả, chính sách tài chính , chính sách tiền tệ , phát triển các doanh nghiệp nhà nc.