Nếu đề rơi vào đoạn 2 này thì phần mở đầu phải khái quát được nội dung của 9 câu thơ trước đó.

Vd: Nếu như ở những dòng thơ đầu tiên, Nguyễn Khoa Điềm đi tìm hiểu và lý giải về cội nguồn của Đất Nước bằng những hình ảnh rất đỗi bình dị và gần gũi, thì đến với những dòng thơ này, ông tập trung kháp phá và cảm nhận về đất nước trên những phương diện khác nhau.

1.1 Bốn câu thơ đầu: giải thích về Đất Nước theo lối chiết tự đi từ cái riêng đến cái chung.

"Đất là nơi anh đến trường

Nước là nơi em tắm

Đất Nước là nơi ta hò hẹn

Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm"

- Tác giả đã sử dụng điệp cấu trúc theo khoảng định nghĩa: đất nước là, nước là, đất nước là,. Từ đó giúp tác giả trình bày quan điểm cách nhìn cảm xúc mới mẻ về "đất nước".

- Hơn thế nữa đất nước được sử dụng chiết tự từ độc đáo, tách "đất nước" ra làm hai thành tố để định nghĩa rồi sau đó gộp lại.

- "Đất" là con đường đưa anh đến trường, mở ra một không gian cụ thể của Đất Nước. Đó là không gian quen thuộc của anh, là nơi hằng ngày anh đến trường để tiếp thu tri thức làm chủ cuộc sống gắn bó với những kỷ niệm thời ấu thơ

- "Nước" là không gian riêng tư là dòng sông em tắm mát, gợi lên ảnh thân thuộc đẹp đẽ.

è Hình ảnh "Đất" và "Nước" song hành với nhau, như anh và em gắn bó, và Đất Nước không chỉ là không gian sinh hoạt hàng ngày nuôi dưỡng tâm hồn, thể chất mà còn là nơi in dấu bao kỉ niệm của tình yêu đôi lứa.

"Đất Nước là nơi ta hẹn hò."

- Khi ta hò hẹn, Đất Nước hòa nhập vào một, trở thành không gian hẹn hò, nâng bước và minh chứng cho tình yêu của hai đứa. "Nơi ta hò hẹn" gọi không gian làng quê thanh bình, yên ả: mái đình, hàng cai, lũy tre làng, chiếc cầu tre nhỏ,.. tất cả đều đẹp, đều hài hòa và nồng đượm.

- Với con mắt của tuổi trẻ, Đất Nước là cõi mộng với những kỉ niệm dịu ngọt của tình yêu:

"Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm"

- "Đất Nước là nơi" - cụm từ này được điệp lại như một sự nhắc nhở và khẳng định, rằng từng chút một trong sự lớn lên của tình yêu đôi lứa đều quyện hòa vào trong Đất Nước.

- Là nơi dung chứa tình yêu của anh, của em, của đôi mình, là nơi "em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm", nơi để em chia sẻ những nỗi niềm, suy tư, trăn trở thầm kín của tình yêu.

NÂNG CAO: Hình ảnh chiếc khăn đã trở thành một biểu tượng của tình yêu, chuyên chở tâm trạng của người con gái khi yêu.

"Khăn thương nhớ ai

Khăn rơi xuống đất

Khăn thương nhớ ai

Khăn vắt lên vai

Khăn thương nhớ ai

Khăn chùi nước mắt."

è Ở câu thơ này, nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm muốn nhắn nhủ về sự đan cài giữa tinh yêu cá nhân với tình yêu đất nước, tuy hai mà một. Bởi chính những chàng trai, cô gái trẻ sẽ góp công xây dựng đất nước, cống hiến cho dân tộc, và sự kết hợp của họ, tình yêu của họ sẽ thổi bùng sức sống của đất nước, tô đẹp non sông gấm vóc Việt Nam và làm phong phú cuộc sống mỗi người.

Vẫn mạch cảm xúc thiết tha, nhà thơ say sưa lý giải:

"Đất là nơi "con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc"

Nước là nơi "con cá ngư ông móng nước biển khơi"."

- Câu thơ đã đưa người đọc đi theo mạch cảm xúc để đến với những không gian đất nước thân thương. Đó là hình ảnh của con chim phượng hoàng, hình ảnh con cá ngư ông, hình ảnh hòn núi bạc, nước biển khơi. Tất cả đều mang âm hưởng dân gian gợi ra một đất nước mênh mông, giàu đẹp.

- Dường như không gian Đất Nước còn là không gian tinh thần, là nơi trở về của những tâm hồn yêu quê hương. Cũng như con chim phượng hoàng bay về núi, con cá ngư ông về với biển khơi, mỗi con người cũng luôn hướng về cội nguồn Đất Nước. "Quê hương nếu ai không nhớ, sẽ không lớn nổi thành người". Đất Nước trở thành nơi thiêng liêng gắn bó máu thịt với mỗi chúng ta như "chim có tổ, người có tông".

Đất nước không chỉ được đo bằng chiều dài lãnh thổ mà còn được đo bằng cả khúc ca ngọt ngào, bằng sự ngân vang của câu hát. Đất nước ta là đất của rừng vàng, là nước của biển bạc.

- Sự trù phú giàu đẹp đó gắn liền với thời gian dài đằng đẵng:

"Thời gian đằng đẵng

Không gian mênh mông

Đất Nước là nơi dân mình đoàn tụ."

- Tác giả đã sử dụng thành công hai từ láy "đằng đẵng", "mênh mông". " Đằng đẵng" là chỉ thời gian dài vô tận , liên tục, bền bỉ, mà nhân dân ta đã đổ bao mồ hôi, xương máu để xây dựng, bảo vệ bờ cõi đất nước thành dải đất hình chữ S cho nhân dân mình đoàn tụ trong yêu thương tự hào.

- Còn "mênh mông" gợi lên một không gian bao la rộng lớn trù phú của rừng vàng biển bạc, của núi non bờ cõi. Từ đó tác giả đã cảm nhận đất nước qua chiều dài thời gian và chiều rộng không gian.

- Không chỉ vậy đất nước còn là nơi dân mình đoàn tụ. Cách gọi "dân mình" vang lên thật tự nhưng không kém phần thân thương, trìu mến yêu quý và tự hào.

-

è Chính vì thế đất nước là không gian sinh tồn của biết bao cộng đồng thế hệ người dân Việt:

"Đất là nơi Chim về

Nước là nơi Rồng ở

Lạc Long Quân và Âu Cơ

Đẻ ra đồng bào ta trong bọc trứng."

Nguyễn Khoa Điềm đưa người đọc trở về thuở sơ khai gắn liền với truyền thuyết về nguồn gốc của tổ tiên. Đất Nước bắt đầu từ thuở khai thiên lập địa – nhà thơ cảm nhận và lý giải Đất Nước theo chiều dài vô tận của thời gian, chiều sâu của quá khứ lịch sử phảng phất huyền thoại qua những câu chuyện vọng về. Hình ảnh "chim về", "Rồng ở" đưa ta về nguồn gốc của người con đất Việt, từ thuở Lạc Long Quân và Âu Cơ sinh ra bọc trăm trứng, năm mươi con xuống biển, năm mươi con lên non, trở thành 54 dân tộc anh em của chúng ta bây giờ. Dù là miền ngược, miền xuôi, dù là Bắc, Trung, Nam, tất cả đều có chung tiếng gọi "đồng bào" thiêng liêng, đều là con Lạc cháu Hồng, anh em một nhà. Chúng ta dù trẻ hay già, gái hay trai đều chung sức, chung lòng hướng về tổ tiên, nhớ ơn nguồn cội, mang trong tim niềm tự hào dân tộc sâu sắc.

Đất nước qua cách cảm nhận của Nguyễn Khoa điềm không khô khan, mà tươi rói cảm xúc. Bởi đất nước không chỉ là sự thống nhất của các yếu tố lịch sử, địa lý, văn hóa, phong tục, mà đất nước gắn liền với đời sống, số phận của từng cá nhân ở mọi phương diện, là sự tiếp nối của các thế hệ:

"Những ai đã khuất

Những ai bây giờ

Yêu nhau và sinh con đẻ cái

Gánh vác phần người đi trước để lại

Dặn dò con cháu chuyện mai sau."

- Qua cách sử dụng điệp ngữ kết hợp điệp cấu trúc nghệ thuật đối những "ai đã khuất" với "những ai bây giờ" để khẳng định những thế hệ nối tiếp nhau.

- Tác giả đã liệt kê một loạt những động từ: yêu nhau, sinh con đẻ cái, gánh vác, dặn dò,.... để từ đó cụ thể hóa những trách nhiệm, nhiệm vụ to lớn thiêng liêng với đất nước, đặc biệt trách nhiệm của thế hệ hôm nay.

 Chúng ta vừa phải gánh vác những công việc nhọc nhằn, nặng nề của cha ông để lại, vừa phải dặn dò con cháu chuyện mai sau một cách ân cần, chu đáo để có thế hệ sẽ tiếp tục đưa đất nước đi xa đến một chân trời hòa bình, hạnh phúc, ấm no, giàu mạnh.

Không chỉ tự hào về cội nguồn văn hóa của Đất Nước, nhà thơ còn hướng tới những truyền thống văn hóa tốt đẹp từ ngàn đời nay:

"Hàng năm ăn đâu làm đâu

Cũng biết cúi đầu nhớ ngày giỗ Tổ."

Vì sự mưu sinh, mỗi người có thể làm ăn lập nghiệp ở bất cứ đâu. Nhưng trong sâu thẳm tâm hồn của mỗi chúng ta đều mang dòng máu Việt. Trong những giờ khắc thiêng liêng nhất, niềm tự hào gắn bó với quê hương đất nước lại trỗi dậy nồng nàn. Từ "hằng năm" mở đầu hai câu thơ đã khẳng định thời gian lặp lại, liên tiếp. Câu thơ phảng phất lời dặn dò của cha ông ta:

"Dù ai đi ngược về xuôi

Nhớ ngày giỗ Tổ mùng 10 tháng 3."

- Hai chữ cúi đầu trong câu thơ đong đầy sự thành kính, thiêng liêng, đem đến cảm nhận: dường như mọi thế hệ người dân Việt, từ những ai đã khuất đến những ai bây giờ còn sống và làm việc đều im lặng cúi đầu hướng về nguồn cội tổ tiên. Đó là truyền thống uống nước nhớ nguồn của dân tộc ta, một truyền thống tốt đẹp quý báu.

 TỔNG KẾT NGHỆ THUẬT: Với lời thơ tự do, đằm thắm ngọt ngào như lời trò chuyện, tâm tình giữa anh và em, với kiến thức phong phú và khả năng sáng tạo những yếu tố của văn hóa dân gian, Nguyễn Khoa Điềm đã nêu ra định nghĩa đa dạng về Đất Nước từ chiều rộng không gian, chiều dài lịch sử cho đến chiều sâu văn hóa với một cái nhìn thật mới mẻ, sâu sắc.

-------

Trường ca mặt đường khát vọng là cách viết SAI. Vì "Mặt đường khát vọng" mới là tên, trường ca là thể loại biết chưa :)). Lỗi ntn mà còn sai thì viết bản kiểm điểm gửi cô dạy văn mấy đứa đi nha :)).