PHẦN 5: VỐN TRÍ TUỆ CẦN PHẢI CÓ Ở NHỮNG NGƯỜI LÀM BỐ LÀM MẸ - CHƯƠNG 30: MÌNH KHÔNG TỰ NUÔI CON LÀ KHÔNG LÀM TRÒN BỔN PHẬN

Nếu bố mẹ có thể cảm nhận được tầm quan trọng của mỗi ngày tháng, mỗi cảnh ngộ trong quá trình trưởng thành của con trẻ, biết những cảnh ngộ này sẽ có ảnh hưởng lớn đối với con trẻ, thì khả năng và biện pháp để bố mẹ vừa chăm con vừa đi làm tự nhiên sẽ có.

Muốn làm một việc gì đó sẽ luôn có lý do, không muốn làm một việc gì đó cũng luôn có cái cớ.

Khi Viên Viên mười lăm tháng tuổi, bố cô bé xin nghỉ không lương ở cơ quan cũ, về Hạ Môn công tác. Lúc đó tôi vẫn còn đang đi làm ở đơn vị cũ, một mình nuôi con, phải đối mặt với rất nhiều khó khăn. Trong khi lúc đó ông bà hai bên không thể đến giúp.

Bà ngoại của Viên Viên sống ở một huyện bên cạnh, cách thành phố Tập Ninh thuộc khu tự trị Nội Mông Cổ mà chúng tôi đang sống hồi đó bảy, tám tiếng đồng hồ xe chạy, hơn nữa lúc đó ông ngoại cô bé đã phải sinh hoạt tại chỗ, cần có người chăm sóc. Bà nội cô bé còn sống ở một huyện xa hơn, nhà cũng rất nhiều việc, không thể bỏ đó mà đi. Nhưng khi Viên Viên chưa chào đời bà nội bé đã nói với chúng tôi rằng, nếu như công việc bận thì đưa con về quê để bà trông nom. Hiện giờ biết bố Viên Viên chuẩn bị đi công tác xa, bà lại càng sốt sắng bảo tôi đưa con về quê, nói bà chắc chắn sẽ chăm sóc Viên Viên chu đáo.

Tôi biết mẹ chồng là người vừa sạch sẽ lại vừa nhanh nhẹn, cũng rất nhân hậu, chắc chắn chăm sóc việc ăn uống ngủ nghỉ của Viên Viên chu đáo hơn tôi. Nhưng tôi đã từ chối, tôi muốn tự mình chăm con.

Lúc đó chúng tôi đã tìm một bà cụ ở gần nhà, buổi sáng trước khi đi làm đem con đến gửi, buổi trưa và buổi tối đón con về nhà, một ngày đưa đi đón về bốn lần. Sau khi ông xã đi Hạ Môn, tôi lại thương lượng với bà cụ, gửi thêm cho bà ít tiền, buổi trưa không đón con về nữa.

Nhưng không vì thế mà tôi được rảnh rỗi hơn. Từ khi có con, việc nhà dường như tăng lên gấp ba lần. Trước đây có bố Viên Viên ở nhà, hai chúng tôi một người làm, một người trông con, mà còn bận bù đầu, hiện giờ một mình tôi vừa làm vừa phải trông bé, cảm thấy việc nhà giờ lại bận thêm gấp đôi.

Lúc đó Viên Viên vừa mới biết đi, giai đoạn trông vất vả nhất, bé chập chà chập chững đi hết góc nọ đến góc kia, không nghỉ phút nào. Đó cũng là độ tuổi đầy tính hiếu kỳ, cái gì cũng muốn động vào. Mắt tôi không được rời cô bé nửa phút, đứng làm ở đâu phải tha con đến đó.

Lúc nấu cơm, mang bô xi tè vào bếp, tìm cách dỗ bé ngồi yên trên đó; lúc lau nhà, vừa phải trêu con ngồi trong xe tập đi một lát, vừa phải cầm cây lau nhà để lau; lúc giặt quần áo, đầu tiên là phải đặt bé vào lồng máy giặt, tranh thủ lúc bé còn đang thấy mới lạ trước "môi trường mới", tôi vội phải vò quần áo.

Nhưng bé vẫn không chịu nghe theo sự điều khiển của tôi, thường là lúc tôi đang vội phải nấu cơm, bé liền ôm chặt chân tôi bắt bế; tôi muốn rửa bát, bé không chịu chơi đồ chơi mẹ đưa, bắt tôi phải kể chuyện; tôi đang vội muốn ăn cơm rồi đi làm, bé lại làm đổ cơm vào người, phải thay quần áo mới... Tôi bận từ sáng đến tối không có thời gian nghỉ ngơi, thực sự cảm thấy phải mọc ra ba đầu sáu tay mới đối phó kịp.

Trước đây tôi không biết làm việc nhà lắm. Tôi là con út trong nhà, bên trên có hai chị gái và hai anh trai. Từ nhỏ được nuông chiều chỉ biết rong chơi; sau khi lấy chồng lại gặp được ông xã chăm chỉ, mọi việc trong nhà gần như đều để ông xã làm. Giờ thì một mình vừa bận trông con vừa bận việc nhà, lại còn phải đi làm, thực sự là quá mệt. Huyết áp của tôi hạ thấp xuống mức bác sĩ không thể tưởng tượng, cho rằng tôi phải nằm trên giường nghỉ ngơi, nhưng tôi vẫn phải làm không thiếu một việc.

Mẹ chồng không yên tâm, lại chuyển lời đến, bảo tôi đưa con về nhà. Chị cả tôi sống ở thành phố khác cũng muốn trông con hộ tôi, lúc đó con trai chị đã vào cấp một, công việc của chị không bận lắm và bản thân chị cũng là người nhanh nhẹn. Tôi biết họ đều rất biết cách chăm sóc con trẻ, nhưng tôi vẫn quyết định tự mình lo cho con, từ chối mọi ý tốt của họ.

Tôi kiên quyết đòi làm như vậy, chủ yếu là do có hai suy nghĩ. Một là giáo dục vỡ lòng cho con trẻ. Mẹ chồng không được đi học, chắc chắn trong vấn đề này bà không thể bằng tôi. Hai là nghĩ đến tình cảm của con trẻ. Tôi nghĩ đối với một đứa trẻ, bà nội và bác dù thương bé đến đâu, bé cũng vẫn cần phải ngày ngày được nhìn thấy mẹ, về mặt nhu cầu tình cảm của trẻ, không ai thay thế được người mẹ.

Xung quanh tôi có không ít người đưa con về cho ông bà ở quê chăm, một tháng hoặc vài tháng về thăm con một lần. Họ đều nói con trẻ chưa biết gì, khóc vài ngày là hết nhớ mẹ, quen rồi là ổn. Tôi không cho rằng sự việc đơn giản như vậy, điều này có thể cảm nhận được qua vẻ hoảng hốt của Viên Viên khi đột nhiên không nhìn thấy bố đâu.

Mặc dù bé chưa biết nói, nhưng nhìn nét mặt và một số từ mà thỉnh thoảng bé bập bẹ, tôi có thể cảm nhận được rằng trái tim nhỏ bé của bé chắc chắn rất buồn vì một thời gian dài không được gặp bố. Nếu đột nhiên lại không được nhìn thấy mẹ nữa, và bé với bà nội, bác lại không gần gũi nhau từ trước, thật sự khó có thể tưởng tượng nếu mà như vậy, trái tim nhỏ bé của con trẻ sẽ đau khổ biết bao. Đồng thời tôi cũng suy nghĩ rằng, nếu hiện giờ dứt lòng mà gửi con cho bà nội hoặc bác, hai ba năm sau tôi đón bé về, không biết bé sẽ phải hẫng hụt bao nhiêu thời gian về mặt tình cảm nữa.

Nhà tâm lý học trẻ em của Mỹ Benjamin Spock cho rằng: "Sau khi chào đời vài tháng, trẻ sẽ bắt đầu yêu quý và tin tưởng vào một, hai người chăm sóc mình, coi họ là chỗ dựa tin cậy an toàn của mình. Kể cả em bé mới nửa tuổi, cũng sẽ vì sự ra đi đột ngột của người bố hoặc người mẹ chăm sóc mình mà mất đi hứng thú đối với con người và sự vật, không muốn cười đùa, không thiết ăn uống, tinh thần vô cùng buồn bã... Trẻ em sau khi trưởng thành, cách xử thế trong suốt cuộc đời là lạc quan hay bi quan, cách đối nhân là nhiệt tình hay lạnh lùng, làm người cả tin hay đa nghi... ở một mức độ rất lớn được quyết định bởi thái độ của người phụ trách công việc chăm sóc chúng trong hai năm đầu đời"(1).

_________________

(1) Benjamin Spock, Bách khoa toàn thư mới về giáo dục trẻ em, Trác Hồng Bưu dịch, NXB Xây dựng Trung Quốc, năm 1989, tr.37.

Kể cả những điều lo lắng này đều không tồn tại, chỉ vì muốn được tận mắt chứng kiến sự trưởng thành từng ngày của con, tôi cũng muốn tự mình nuôi con. Trong vấn đề này gần như tôi chưa bao giờ do dự cả.

Một năm sau khi ông xã về Hạ Môn, tôi cũng làm thủ tục xin nghỉ không lương ở đơn vị, bắt đầu những ngày tháng đi nam về bắc. Mấy năm liền chúng tôi không ổn định được, công việc rất bận rộn, mệt mỏi; nhưng chúng tôi luôn luôn để Viên Viên ở bên, không để bé phải xa mình ngày nào.

Không phải cả quá trình chúng tôi cảm thấy khó khăn, vất vả, mệt mỏi; hoàn toàn ngược lại, thời gian "gian khổ" rất ngắn, nhanh chóng trôi qua. Trên thực tế con trẻ càng lớn càng nhàn. Dưới sự nuôi dạy, chăm sóc của bố mẹ, Viên Viên phát triển rất đều trên cả hai phương diện tình cảm và trí tuệ, cô bé không có điểm xấu nào khiến chúng tôi phải đau đầu, khó giải quyết. Bao gồm trong mọi mặt ăn uống ngủ nghỉ, chúng tôi đều cảm thấy vừa đơn giản, vừa thuận lợi.

Con trẻ càng lớn bố mẹ càng cảm thấy nhàn hơn, thanh thản hơn. Thậm chí tự đáy lòng chúng tôi còn cảm thấy tiếc rằng - tại sao con gái mình lại lớn nhanh như vậy, vui chơi chưa đủ đã trưởng thành rồi.

Một số người xung quanh nhìn thấy chúng tôi dường như không bao giờ phải lo lắng gì về chuyện của con, nhưng con lại vừa học tốt, vừa hiểu biết, cảm thấy chúng tôi làm bố mẹ một cách thanh thản, nhẹ nhàng, liền ngưỡng mộ chúng tôi số sướng.

Lúc này tôi thường nhớ đến một số phụ huynh, khi con trẻ còn nhỏ, họ thờ ơ với con biết bao. Có người "một lòng vì công việc"; có người bận rộn với việc uống rượu tiếp khách; có người suốt ngày say sưa bên bàn cờ. Thậm chí tôi còn từng được gặp một bà mẹ, chỉ vì ghen tị với việc mẹ chồng trông con cho chị dâu, mà cũng đưa đứa con đã ba tuổi của mình về cho mẹ chồng sống ở một huyện khác trông. Những người bố người mẹ như vậy, khi con trẻ còn nhỏ, họ không quan tâm đến nhu cầu tình cảm và nhu cầu giáo dục của con trẻ, đợi đến khi con lớn, xuất hiện vấn đề nọ vấn đề kia, mới phàn nàn trách móc con trẻ, than thở số mình khổ, than thở làm bố mẹ thật không dễ dàng.

Bố mẹ phải vất vả hy sinh chăm sóc con khi con còn nhỏ, nhưng sự "hy sinh" này là sự "đầu tư" kinh tế nhất thế gian. Nếu làm ngược chuyện này, khi con còn nhỏ không chú ý, không coi trọng vấn đề giáo dục con trẻ, đợi đến khi con lớn, không biết sẽ gây ra bao điều rắc rối. Ai có thể lau sạch được một bức tranh đã vẽ đủ thứ linh tinh.

Năm 2007, tôi có đọc được một câu chuyện đăng trên tờ báo Thanh niên Bắc Kinh. Một cậu bé người Thượng Hải tên là Trần Vũ, đang học trong trường đại học thì bỏ học, bỏ nhà ra đi, năm năm trời không có tin tức gì. Bố mẹ cậu đã nhiều lần đi tìm nhưng không có kết quả, đến giờ vẫn không biết tung tích cậu ở đâu. Bố mẹ của Trần Vũ đều là trí thức cao cấp, Trần Vũ sinh năm 1987, sau khi chào đời, bố mẹ cậu đều bận rộn với sự nghiệp riêng của mình, gửi cậu cho cô ruột nuôi, đến khi Trần Vũ năm tuổi mới đón cậu về nhà. Có thể tưởng tượng, ngay từ khi còn rất nhỏ con trẻ đã phải rời xa bố mẹ đã là một điều bất thường. Đến năm năm tuổi - độ tuổi đã hình thành nên tình cảm ổn định, thì cậu lại bị tách khỏi người cô, đưa cậu vào một môi trường mới lạ lẫm.

Bố mẹ chỉ dựa theo nhu cầu của mình để điều khiển con trẻ, họ đã bao giờ suy nghĩ rằng đây không phải là một cái cây hoặc một con vật nhỏ, mà là một người có tình cảm tư tưởng phong phú hay chưa; làm sao họ có thể nghĩ được rằng, trong quá trình này, sẽ để lại vết thương tâm lý như thế nào trong lòng con trẻ.

Từ những câu chữ trong bài báo có thể nhận thấy, trong quá trình sống với bố mẹ sau này, Trần Vũ và họ thiếu sự chia sẻ về mặt tình cảm, giữa con trai và bố mẹ có một khoảng cách rất lớn - rất nhiều đứa trẻ do được người khác nuôi dưỡng, sau khi quay về với bố mẹ, đều thể hiện rõ sự không hòa hợp. Từ việc Trần Vũ kiên quyết bỏ nhà ra đi, thà để mình biến thành "cô nhi", có thể đoán được nỗi đau khổ trong lòng em nhiều năm qua. Hiện giờ bố mẹ Trần Vũ đều đã nghỉ hưu, họ mới ý thức được rằng, có thể họ sẽ vĩnh viễn mất người con trai này. Đây là câu chuyện khiến người ta đau lòng biết bao.

Nhiều năm nay, phương thức nuôi dưỡng "theo kiểu Trần Vũ" không được dư luận quan tâm nhiều lắm. Ủy thác con cho một người đáng tin cậy, còn mình thì chuyên tâm dốc lòng cho công việc, sự chia tách giữa "sinh" và "dưỡng" này không những không bị phê bình, mà còn trở thành tấm gương sáng được ca ngợi đối với một số người, đặc biệt là những người đạt được nhiều thành tựu trong công việc.

Vài năm gần đây, cùng với sự xuất hiện của thời đại bố mẹ sinh "sau thập kỷ bảy mươi, tám mươi" và hàng loạt người nông dân đổ về thành phố trong tiến trình đô thị hóa, hiện tượng sinh nhưng không dưỡng trở thành một trào lưu phổ biến.

Mỗi khi lợi ích của người lớn xung đột với lợi ích của con trẻ, người lớn luôn là người chủ động trong việc lựa chọn, là phe mạnh; con trẻ luôn luôn là người bị động trong việc lựa chọn, là phe yếu, chính vì thế người phải hy sinh và nhượng bộ luôn là con trẻ.

Đẩy trách nhiệm dưỡng dục sang cho người khác, phương thức dạy dỗ này tác động xấu đến con trẻ như thế nào sẽ không được thể hiện ra ngay, nhưng con trẻ sẽ không hy sinh và nhượng bộ một cách không phải trả giá, bất kỳ quá trình trưởng thành không tốt nào đều sẽ để lại dấu vết trong cuộc đời chúng, trở thành một bệnh trạng ảnh hưởng đến chất lượng cuộc đời của trẻ sau này, đồng thời cũng gây ra rất nhiều rắc rối cho gia đình.

Vấn đề "trẻ em sống xa bố mẹ ở nông thôn"(1) bắt đầu được dư luận quan tâm, bởi thế hệ trẻ em sống xa bố mẹ ở nông thôn đầu tiên đã trưởng thành, một số vấn đề tồn tại phổ biến trong chúng đã được bộc lộ, và vấn đề "giao con cho người khác nuôi hộ" ở thành phố lại chưa được dư luận quan tâm.

________________

(1) Chỉ những đứa trẻ có bố hoặc mẹ, thậm chỉ cả bố và mẹ ra thành phố làm thuê, còn mình thì ở lại nông thôn sống với ông bà hoặc những người thân khác (ND).

"Giao con cho người khác nuôi hộ" ở thành phố không nhất thiết đều là gửi trẻ đến khu vực khác, phần lớn là sống chung với bố mẹ; chỉ có điều người chăm sóc chúng là ông bà hoặc người giúp việc. Xét về mặt ý nghĩa không gian là trẻ sống cùng với bố mẹ, ngày ngày có thể gặp hoặc một tuần gặp một lần. Nhưng thực chất là, do bố mẹ không quan tâm nhiều đến chúng, chúng có cảnh ngộ giống những trẻ sống xa bố mẹ ở nông thôn. Tình trạng này càng cần phải được quan tâm, chú ý.

Ba năm trước tôi có tiếp xúc với trường hợp, một cô bé mười tuổi, tính tình rất kỳ quặc, thành tích học tập không tốt. Một mặt tỏ ra rất quyến luyến với bố mẹ, rất quan tâm đến thái độ của bố mẹ đối với cô; mặt khác lại ngày ngày cãi nhau với bố mẹ, xung đột không ngừng, không bao giờ chịu nghe lời bố mẹ. Bố mẹ cô bé đều rất giỏi giang, đều là người có vị trí quan trọng trong cơ quan, điều kiện kinh tế gia đình rất khá giả, ngay khi con vừa chào đời đã thuê một người giúp việc đến nhà để chăm sóc con. Người mẹ sau khi sinh con ba tháng liền đi làm, giao toàn bộ việc chăm con cho người giúp việc.

Nhìn từ bề ngoài con trẻ luôn sống cùng bố mẹ, nhưng do bố mẹ công việc bận rộn, hàng ngày đi sớm về khuya, và thường xuyên đi công tác, con trẻ từ sáng đến tối đều ở với người giúp việc, ngay buổi tối cũng ngủ cùng người giúp việc, con trẻ sống ở nhà mình, nhưng lại giống như một đứa trẻ sống cuộc sống "tầm gửi", thiếu cơ hội chuyện trò, tâm sự với bố mẹ. Cứ như vậy, con trẻ ngày càng tỏ ra lệ thuộc vào người giúp việc, người giúp việc cũng rất yêu quý cô bé, tình cảm giữa hai người rất gắn bó. Mỗi lần người giúp việc về quê thăm nhà, cô bé đều không muốn cho về, còn buồn hơn cả khi mẹ đi công tác. Nhưng khi cô bé bốn tuổi, bố mẹ cô và người giúp việc đã nảy sinh mâu thuẫn xung quanh vấn đề trả lương, họ đã kiên quyết cho người giúp việc nghỉ việc và tìm một người giúp việc khác. Cô bé và người giúp việc mới không hợp nhau, hai bên lục đục với nhau suốt ngày, bố mẹ cô lại thay người giúp việc khác, vẫn không hợp, đành phải thay người khác.

Sau vài lần thay đổi người giúp việc, cô bé cũng đã lớn thêm vài tuổi, cô không còn gây chuyện nữa, nhưng bất luận người giúp việc nào đến nhà, đều từ chối nói chuyện với người giúp việc. Như thế, thực tế là cô bé hàng ngày chỉ ở nhà một mình. Bố mẹ cô vẫn bận rộn với công việc, rất ít khi có thời gian chuyện trò với con. Thỉnh thoảng có dịp, liền hỏi con thi cử thế nào hoặc đưa con ra ngoài ăn bữa cơm. Mãi cho đến khi nhà trường thông báo với phụ huynh con họ bỏ học ra ngoài gặp người bạn quen qua mạng, bố mẹ cô bé mới sốt sắng, lo lắng.

Bà mẹ đưa con đến gặp tôi, nhưng lời nói của chị không hề tỏ ý gì là kiểm điểm lại mình, chỉ cho rằng bản thân con trẻ có vấn đề, mong tôi làm "công tác tư tưởng" cho cô bé, chính vì thế trước quan điểm mà tôi đưa ra là tình trạng của con chị có liên quan đến thái độ nuôi dưỡng của bố mẹ, chị tỏ ra không đồng tình.

Khi tôi nhắc nhở chị không nên hoàn toàn giao con trẻ cho người giúp việc, và đồng thời lại coi nhẹ mối quan hệ gắn bó đã hình thành từ lâu giữa con trẻ và người giúp việc đầu tiên, chị có vẻ không vui, nói rất nhiều con của các gia đình khác đều do người giúp việc trông coi, có nhà nào không thay đổi người giúp việc, con người ta cũng không có vấn đề gì. Khi tôi đề nghị hàng ngày chị nên dành thời gian chuyện trò, chơi đùa, đọc sách cùng con, chị có phần tức giận, nói tôi công việc bận như thế, làm sao có thời gian cho nó được, đồng thời nói hồi nhỏ bố mẹ cũng không quản tôi, không phải cũng vẫn trưởng thành như ai đó sao. Và cuối cùng tôi đề nghị, nếu công việc của chị khiến chị bận rộn hơn rất nhiều so với người bình thường, thực sự không có thời gian quan tâm đến con trẻ thì chị nên nghĩ cách để thay đổi công việc đi, trước đây chị quá thờ ơ với con, hiện giờ buộc phải dùng rất nhiều thời gian và công sức để bù đắp lại, con trẻ đã mười tuổi rồi, tôi lo ngại nếu tiếp tục để thế vài năm nữa có thể sẽ không còn cơ hội cải thiện nữa đâu. Câu nói "thay đổi công việc" đã khiến người mẹ này thực sự tức giận, lúc đó chị đã tỏ rõ thái độ, đồng thời từ đó trở đi không đếm xỉa gì đến tôi nữa.

Gần đây tôi nghe nói cô bé này bị bố mẹ đưa đến một ngôi trường "quân sự". Công việc chính của "ngôi trường" này là tiến hành "huấn luyện quân sự" đối với học sinh, tức hàng ngày phải hành quân một đoạn đường rất dài, luyện tập đứng nghiêm theo tác phong quân đội, tập hợp khẩn cấp, ai không chịu nghe lời sẽ bị đánh. "Nhà trường" thu học phí rất cao, nhưng tuyển sinh được rất đông học sinh. Rất nhiều em như cô bé này, bố mẹ rất bận, điều kiện kinh tế gia đình khá giả, con trẻ học hành rất tệ, liền bị đưa đến đây cải tạo. Tôi còn nghe nói hiệu trưởng của "ngôi trường" này cũng có một cậu con không ra gì, từ chỗ huấn luyện cậu con trai mà anh này thành lập được "ngôi trường quân sự" này. Con trai anh không được huấn luyện thành công, vẫn không có gì thay đổi, chỉ có điều giúp người bố trở thành "hiệu trưởng", và kiếm được không ít tiền.

Tôi không nén nổi liền than thầm trong lòng, bỏ tiền mua "giáo dục" là chuyện rất dễ dàng, chỉ có điều không biết cuối cùng họ sẽ mua được cái gì.

Một vấn đề rất lớn trong giáo dục gia đình hiện đại là, bố mẹ có thể hy sinh cuộc đời cho con, nhưng lại không chịu hy sinh thời gian và công sức cho con.

Những người coi sự nghiệp và công việc nuôi dạy con trẻ là hai vấn đề đối lập với nhau, những người không coi trọng thời gian và chất lượng ở bên con, những người không lưu tâm để ý đến mọi suy nghĩ, cảm nhận của trẻ, không phải là do họ không yêu con, mà tự đáy lòng họ không cho rằng việc gần gũi với con là một chuyện quan trọng. Trong mắt họ, con trẻ chỉ là một báu vật hoặc một con vật nhỏ, có thể tạm thời gửi gắm ở một người đáng tin cậy, sau đó có thể lấy về một cách hoàn hảo, không chút sứt mẻ bất cứ lúc nào. Họ không thấy được rằng trẻ em là một cơ thể sống có tư tưởng, tình cảm, mọi cảnh ngộ trong quá trình trưởng thành, mọi sự buồn vui đều sẽ để lại dấu ấn sâu sắc trong con trẻ - chú cún nhỏ bị gửi nuôi ở nhà người khác, nó sẽ tỏ ra không thích nghi vì sự thay đổi đột ngột của người chăm sóc, con trẻ càng không phải là một chiếc bình sứ hoàn toàn không có tư tưởng.

Một em bé gọi bạn là bố là mẹ, đó không phải chuyện có thể ậm ờ đáp lại một câu, nó đòi hỏi bạn phải bỏ ra rất nhiều thời gian, công sức và trí tuệ. Nếu đã quyết định có con, thì phải có trách nhiệm với con, coi việc gần gũi với con là một công việc hết sức quan trọng để nghiêm túc thực hiện.

Không nên tùy tiện đưa con nhỏ về quê, để ông bà hoặc người thân chăm sóc hộ. Phải cố gắng nghĩ cách để giữ con trẻ ở bên cạnh mình, tốt nhất là có thể ngày ngày được nhìn thấy con. Nếu có khó khăn, nên để bố mẹ tự khắc phục, không nên để con trẻ phải đứng ra gánh vác.

Kể cả khi sống cùng với con, cũng cần chú ý rằng, không nên chỉ đặt công việc và những vấn đề liên quan đến các mối quan hệ xã giao ở trong đầu, chỉ dành một lượng thời gian và công sức còn thừa rất ít cho con. Không nên thờ ơ trước những nhu cầu của con, nên nghiêm túc nhìn nhận về chuyện gần gũi với con, không nên để con của bạn thui thủi trong gian phòng mà bạn đã dày công trang trí, nhưng lại biến thành "đứa trẻ bị gửi nuôi" về mặt tinh thần.

Nếu xuất phát từ nguyên nhân khách quan, buộc phải thường xuyên xa con, cũng nhất thiết phải nghĩ cách để cố gắng giảm bớt sự hụt hẫng về mặt tình cảm ở trẻ, ví dụ để cho trẻ và ông bà hoặc người chăm sóc trẻ tạm thời tạo dựng được tình cảm trước, thời gian xa trẻ nên thường xuyên gọi điện thoại cho trẻ, nói chuyện nhiều với trẻ, định kỳ về thăm trẻ, để trẻ cảm nhận được rằng bố mẹ rất quan tâm đến trẻ, cố gắng giảm bớt cảm giác hẫng hụt cho trẻ.

Thượng Đế tạo ra con người, để con người yêu thương con của mình một cách rất tự nhiên, chính là vì để bố mẹ có thể tận tâm nuôi dưỡng con mình. "Công việc bận" hay bất kỳ nguyên nhân gì khác, đều không nên trở thành lý do khiến bạn không tận tâm với con trẻ.

Chúng ta nỗ lực làm việc vốn là để gây dựng một tương lai tươi đẹp hơn, nhưng cuối cùng lại để công tác giáo dục trẻ em - "tương lai của đất nước" xảy ra nhiều rắc rối, với nước với nhà, ý nghĩa của việc gây dựng "sự nghiệp" này là gì?

Vai trò của bố mẹ quan trọng biết bao, nếu nói một cách đơn giản thì nó liên quan đến vận mệnh của một đứa trẻ, nếu nói trên góc độ vĩ mô thì nó liên quan đến tương lai của toàn dân tộc, chính vì thế phải làm một cách nghiêm túc, không được lơ là, nếu không chính là phạm lỗi không làm tròn bổn phận.

Nếu bố mẹ có thể cảm nhận được tầm quan trọng của mỗi ngày tháng, mỗi cảnh ngộ trong quá trình trưởng thành của con trẻ, biết những cảnh ngộ này sẽ có ảnh hưởng lớn đối với con trẻ, thì khả năng và biện pháp để bố mẹ vừa chăm con vừa đi làm tự nhiên sẽ có.

Muốn làm một việc gì đó sẽ luôn có lý do, không muốn làm một việc gì đó cũng luôn có cái cớ.

Nhà văn nổi tiếng của Trung Quốc Trì Lợi nói, "Tôi phát hiện ra rằng từ cổ chí kim, con trẻ đều giống nhau, nhưng phụ huynh lại có sự thay đổi rất lớn. Hiện nay có quá nhiều bố mẹ chỉ muốn bỏ tiền ra cho con, nhưng lại không muốn bỏ ra thời gian, công sức và trí tuệ. Thực chất là bố mẹ đã trở nên ngớ ngẩn, ích kỷ, mù quáng, ngu xuẩn, lười nhác"(1). Câu nói của bà khá gay gắt, nhưng lại nhằm trúng tim đen.

________________

(1) Trì Lợi, Đến đây con yêu, NXB Nhà văn, tháng 6-2008, tr.55.

Đừng nên chỉ phê bình các bậc phụ huynh, tôi cũng muốn nói với thế hệ các cụ già - ông bà nội hoặc ông bà ngoại của đứa trẻ, có thể cô bác có kinh nghiệm dày dạn trong việc chăm sóc trẻ, có thể cô bác vừa mới nghỉ hưu, sức khỏe còn rất tốt, có thể con cái các bác hiện giờ rất cần sự giúp đỡ của các bác, nhưng cho dù thế nào, các bác cũng không cần thiết phải "thầu toàn bộ" trong chuyện chăm sóc thế hệ cháu của mình.

Cô bác không thể để cho con cô bác cảm thấy rằng trong nhà có thêm một em bé là có thêm một "con vật nhỏ nuôi trong nhà", nhưng lại không cần phải trải qua quá trình nuôi con tỉ mỉ quần cứt tã đái; không thể để cho họ mặc dù đã làm bố làm mẹ, nhưng về mặt tâm lý vẫn mút núm vú và không nghĩ được rằng, đối với sinh linh bé nhỏ này, ngoài việc mình phải có trách nhiệm đảm bảo sự đầy đủ về mặt kinh tế, còn phải có trách nhiệm tạo dựng tình cảm và giáo dục. Chính vì thế trong chuyện này cô bác nên làm ít đi một chút, đẩy nhiều việc cho con cái cô bác tự làm, để trong quá trình học làm bố làm mẹ, họ cũng từng bước trở nên chín chắn. Điều này đều là chuyện hết sức quan trọng, hết sức có ý nghĩa đối với hai thế hệ của họ.

Lưu ý đặc biệt

Một vấn đề rất lớn trong giáo dục gia đình hiện đại là, bố mẹ có thể hy sinh cuộc đời cho con, nhưng lại không chịu hy sinh thời gian và công sức cho con.

Không nên tùy tiện đưa con nhỏ về quê, để ông bà hoặc người thân chăm sóc hộ. Phải cố gắng nghĩ cách để giữ con trẻ ở bên cạnh mình, tốt nhất là có thể ngày ngày được nhìn thấy con. Nếu có khó khăn, nên để bố mẹ tự khắc phục, không nên để con trẻ phải đứng ra gánh vác.

Kể cả khi sống cùng với con, cũng phải chú ý rằng, không nên chỉ đặt công việc và những vấn đề liên quan đến các mối quan hệ xã giao ở trong đầu, đồng thời dành ra lượng thời gian và công sức còn thừa rất ít cho con. Không nên thờ ơ trước những nhu cầu của con, nên nghiêm túc nhìn nhận về chuyện gần gũi với con, không nên để con của bạn thui thủi trong gian phòng mà bạn đã dày công trang trí, nhưng lại biến thành "đứa trẻ bị gửi nuôi" về mặt tinh thần.

Nếu xuất phát từ nguyên nhân khách quan, buộc phải thường xuyên xa con, cũng nhất thiết phải nghĩ cách để cố gắng giảm bớt sự hụt hẫng về mặt tình cảm ở trẻ, ví dụ để cho trẻ và ông bà hoặc người chăm sóc trẻ tạm thời tạo dựng được tình cảm trước, thời gian xa trẻ nên thường xuyên gọi điện thoại cho trẻ, nói chuyện nhiều với trẻ, định kỳ về thăm trẻ, để trẻ cảm nhận được rằng bố mẹ rất quan tâm đến trẻ, cố gắng giảm bớt cảm giác hẫng hụt cho trẻ.

Đẩy trách nhiệm dưỡng dục sang cho người khác, phương thức dạy dỗ này tác động xấu đến con trẻ như thế nào sẽ không được thể hiện ra ngay, nhưng con trẻ sẽ không hy sinh và nhượng bộ một cách không phải trả giá, bất kỳ quá trình trưởng thành không tốt nào đều sẽ để lại dấu vết trong cuộc đời chúng, trở thành một bệnh trạng ảnh hưởng đến chất lượng cuộc đời của trẻ sau này, đồng thời cũng gây ra rất nhiều rắc rối cho gia đình.

CHƯƠNG 31: MÁI NHÀ HẠNH PHÚC LÀ KHÁCH SẠN NĂM SAO

Chúng ta sinh ra một em bé, không những phải có trách nhiệm nuôi em bé lớn, mà còn có trách nhiệm để cho em được hạnh phúc.

Sau khi chúng tôi chuyển về sống ở Diêm Đài, mỗi lần về quê Nội Mông Cổ phải chuyển tàu ở Bắc Kinh, thường không kịp đổi sang ngay chuyến tàu ngày hôm đó, mà phải ở lại Bắc Kinh một đêm. Lần đầu tiên đi theo lộ trình này về nhà là khi Viên Viên mới năm tuổi, đúng vào dịp trước Tết.

Tôi và ông xã mỗi người dắt một tay Viên Viên, bàn tay còn lại xách hành lý, ra khỏi nhà ga Bắc Kinh trong dòng người đông đúc. Tết là thời điểm người đi lại nhiều, đông như kiến. Ra khỏi nhà ga, khó khăn lắm mới tìm được một chỗ đất trống, đặt hành lý xuống, bàn xem nên nghỉ đêm ở đâu. Trên quảng trường có rất nhiều người của các nhà nghỉ nhỏ đến quảng cáo, chào mời khách, chúng tôi không dám tìm họ, sợ bị lừa, cũng sợ phải đi xa, muốn tìm một nhà nghỉ vừa rẻ lại vừa sạch sẽ, ngày hôm sau đi tàu cũng tiện.

Ngó ra xung quanh, nhà cao tầng dày đặc, chúng tôi không biết nên thuê ở đâu. Viên Viên sốt sắng hỏi: "Bố mẹ ơi, chúng ta sẽ nghỉ ở đâu ạ?".

Trên tàu chúng tôi đã bàn sơ qua vấn đề nên nghỉ ở đâu. Ở trong khách sạn sang trọng vừa sạch sẽ vừa dễ kiếm thì đắt quá, tiếc tiền; ở chỗ nào rẻ, thì lại sợ không sạch sẽ; những chỗ giá cả vừa phải, e rằng mấy ngày nay đều đã kín chỗ, chỗ gần có lẽ sẽ không dễ tìm. Cuối cùng chúng tôi than thở, nếu như có tiền thì đã không phải băn khoăn như vậy, tìm thẳng đến khách sạn năm sao mà ở là xong. Mặc dù Viên Viên không tham gia vào cuộc nói chuyện, nhưng cô bé cũng cảm nhận được nỗi băn khoăn của bố mẹ. Hồi ba tuổi Viên Viên đã từng ở trong nhà nghỉ nhỏ một lần, không biết tại sao lại cảm thấy không thoải mái, ngay cả ga trải gường ở đó cũng không dám chạm vào, chúng tôi phải ôm bé, bé mới chịu ngủ, sau đó mới đặt được bé xuống giường. Chính vì thế câu hỏi của bé lúc này cũng tỏ rõ vẻ lo lắng, chúng tôi cũng nhận ra được vẻ sốt ruột này.

Ông xã cúi người xuống xách va ly lên, chỉ vào một khách sạn sang trọng cao tầng ngay trước mặt, nói với giọng khoa trương: "Đi nào, chúng ta vào ở khách sạn năm sao!". Viên Viên bất ngờ lắm, thật ạ? Nhìn thấy vẻ thành khẩn của cô bé, chúng tôi đều cười, vội nói với bé rằng bố đang đùa đấy, chúng ta vẫn nên tìm một nhà nghỉ rẻ tiền gần đây thôi, ở tạm một đêm là được. Viên Viên có vẻ hơi buồn.

Kéo va ly và dắt tay cô bé, vừa đi vừa để ý xem chỗ nào có nhà nghỉ phù hợp. Lúc đi qua khách sạn cao cấp mà ông xã vừa chỉ ban nãy, nhìn thấy các chú bảo vệ mặc đồng phục chỉnh tề, lịch sự mở cửa xe cho khách, đưa khách vào sảnh lớn, trông rất phong độ, lịch lãm. Ánh mắt Viên Viên lộ rõ vẻ ngưỡng mộ. Tôi cười thầm cô nàng, liền vẽ ra một con cá gỗ giúp bé "no bụng": Đợi con lớn lên kiếm được nhiều tiền, rồi ta sẽ vào ở khách sạn năm sao nhé. Điều này khiến Viên Viên rất phấn khởi, lên kế hoạch nói: Lớn lên con sẽ kiếm thật nhiều thật nhiều tiền, ngày ngày được ở khách sạn năm sao! Tôi và ông xã đều cười, nói: "Giỏi, có tiền rồi ngày ngày sẽ ở khách sạn năm sao!".

Đột nhiên Viên Viên sực nhớ ra điều gì, liền hỏi: "Khách sạn năm sao nhìn như thế nào ạ, có gì bên trong ạ?".

Tôi nói: "Có giường rất sạch sẽ, ga trải giường, gối, chăn đều rất sạch, ngủ trên đó rất dễ chịu".

Điều này khiến Viên Viên có phần bất ngờ, "Như thế không phải là giống nhà của mình đó sao mẹ, giường của nhà mình vừa sạch sẽ vừa dễ chịu". Rõ ràng là câu trả lời này không làm thỏa mãn cô bé.

Tôi nghĩ một lát, nói: "Và còn có nhà vệ sinh rất sạch sẽ, bồn rửa mặt và bồn tắm đều có thể yên tâm sử dụng, không giống như nhà nghỉ nhỏ, không dám dùng cả bồn rửa mặt của họ".

Lời bổ sung của tôi vẫn nằm ngoài sự dự đoán của Viên Viên, nhưng khiến cô bé có vẻ yên lòng hơn. "Nhà vệ sinh của nhà mình cũng sạch, có thể yên tâm sử dụng... Còn gì nữa hả mẹ?".

Tôi lại nghĩ một lát nói: "Có nước nóng hai mươi tư giờ, lúc nào muốn tắm cũng được". Viên Viên lại lập tức so sánh, nói: "Nhà mình cũng có thể muốn tắm là tắm, ngày nào cũng có nước nóng!".

Tôi cười, đúng vậy, tại sao những gì khách sạn năm sao có, nhà mình đều có nhỉ! Để mẹ nghĩ thêm nữa xem sao. Lúc này bố cô bé liền tiếp lời, nói: "Trong phòng của khách sạn năm sao còn có tủ lạnh, bên trong có đựng bia và đồ uống, thích uống là uống".

Viên Viên vừa nghe thấy thế, càng kinh ngạc hơn: "Thế thì cũng giống như nhà mình, nhà mình cũng có tủ lạnh, bên trong cũng có bia và đồ uống, muốn uống là uống. Tủ lạnh nhà mình còn đựng rất nhiều đồ ăn ngon nữa... Còn có gì nữa ạ?".

Chúng tôi nghĩ tiếp, cũng không nghĩ được ra cái gì mới nữa, liền nói trong khách sạn năm sao có gì, gần như nhà mình đều có, cũng chỉ thế thôi. Lần này thì Viên Viên đã thực sự thở phào, cô bé than một câu "Hóa ra nhà mình giống hệt như khách sạn năm sao!". Tôi và ông xã đều bật cười. Tôi nói, "Đúng thật, sao trước đây mình không chú ý đến nhỉ, hóa ra nhà mình giống hệt như khách sạn năm sao".

Viên Viên tỏ ra vô cùng phấn khởi vì sự phát hiện bất ngờ này, không còn tỏ vẻ lo lắng và ngưỡng mộ như ban nãy nữa. Cô bé muốn chứng thực thêm một bước nữa, liền hỏi bố: "Bố ơi, bố bảo nhà mình có giống với khách sạn năm sao không?".

Lúc này bố của bé cũng chợt hiểu ra vấn đề, "Ờ, đúng là giống thật. Hóa ra từ trước tới giờ chúng ta được ở khách sạn năm sao mà không hề hay biết, may mà con đã phát hiện ra!".

Hai má đỏ hồng vì lạnh của Viên Viên rất rạng rỡ, cô bé vô cùng phấn khởi. Lúc này chúng tôi đi đến trước một nhà nghỉ nhìn bề ngoài trông cũng gọi là tạm ổn, chuẩn bị vào trong xem. Lúc này Viên Viên đã tỏ ra rất bình thản. Mình ngày ngày được ở trong khách sạn năm sao, hôm nay mới có dịp được ở nhà nghỉ nhỏ cũng không có gì là ghê gớm. Tôi dùng câu nói ban nãy trêu cô bé: "Sau này con phải kiếm thật nhiều thật nhiều tiền, là có thể ngày ngày được ở khách sạn năm sao, không cần phải đến những nơi như thế này nữa".

Viên Viên nói: "Con không ở khách sạn năm sao đâu, ngày nào cũng ở nhà thôi". Tôi hỏi tại sao, cô bé nói: "Nhà mình chính là khách sạn năm sao, trong nhà còn có bố và mẹ nữa".

Trẻ em thực sự là thiên thần, lời nói của em do Thượng đế dạy. Đúng vậy, có sự hào hoa sang trọng nào so được với việc cả nhà vui vẻ sống bên nhau. Mái nhà có được tình yêu mới được gọi là nhà, một gia đình sống hạnh phúc bên nhau, đó chính là thiên đường đặt giữa nhân gian!

Học giả nổi tiếng của Đài Loan Phụ Bội Vinh nói: Nếu con người không có một môi trường gia đình tốt, rất khó có thể sống một cuộc đời bình thường(1).

_______________

(1) Phụ Bội Vinh, Dùng cái gì để tưới mát cho tâm hồn, NXB Văn hóa quốc tế, tháng 9-2006, tr.3.

Tất cả các bậc phụ huynh đều đang nỗ lực tạo ra một cuộc sống tốt đẹp cho con, đều muốn xây dựng mái nhà thành thiên đường hạnh phúc của con. Nhưng có bao nhiêu người lại dùng sai phương pháp, song song với việc ra sức mua đồ về nhà, vô tình họ đã phá hỏng bầu không khí trong gia đình, khiến gia đình động một chút là biến thành đấu trường lợi ích của vợ chồng. Một cung điện lạnh lẽo không có sức sống. Niềm hạnh phúc đáng lẽ con trẻ phải được hưởng, không biết đã thất thoát đi bao nhiêu trong những gia đình như vậy.

Tôi có quen một gia đình, cả hai vợ chồng đều rất khá, người chồng thành đạt trong sự nghiệp, người vợ xinh đẹp giỏi giang, có một cô con gái lanh lợi đáng yêu. Cuộc sống của họ đáng lẽ phải dễ chịu như khách sạn năm sao, nhưng họ lại biến nó thành "nhà nghỉ nhỏ".

Giữa hai vợ chồng họ không có mâu thuẫn gì lớn lắm, hai vợ chồng rất quan tâm nhau, nhưng trong một số chuyện vặt vãnh lại không nhường nhịn nhau, thường xuyên cãi nhau, không ai chịu thua ai, luôn cho rằng đối phương phải nhượng bộ. Trong những năm tháng kinh tế gia đình còn chưa khá giả lắm, họ thường xuyên cãi nhau về vấn đề kinh tế; đến khi gia đình đã mua được xe hơi và hai căn hộ, điều kiện vật chất đã khá ổn định, họ lại cãi nhau vì quan điểm dạy con khác nhau. Tóm lại, trong cuộc sống có mâu thuẫn gì cần phải giải quyết thì đó chính là nguyên nhân khiến họ cãi nhau. Sau khi cãi nhau thường là chiến tranh lạnh, một, hai tháng không nói chuyện với nhau. Đã từng nảy ra ý định ly hôn, nhưng lại không có mâu thuẫn gì quá lớn, cả hai người không muốn chia tay nhau, cuộc sống cứ trôi qua trong bất hòa như vậy. Hiện giờ, hai người đã bước vào tuổi trung niên, cuối cùng đã hiểu ra những cuộc tranh cãi trước đây thật vô nghĩa, quan hệ giữa hai người được cải thiện rõ rệt và đã bắt đầu một cuộc sống mới, nhưng những ảnh hưởng xấu trong quá trình trưởng thành của con trẻ đã không thể cứu vãn được nữa.

Phải sống trong một bầu không khí gia đình như vậy, cô bé lúc nào cũng tỏ ra thấp thỏm, bất an, cô không biết bao giờ bố mẹ lại cãi nhau, trở nên nhạy cảm, bất luận trong hoàn cảnh nào, chỉ cần có ai nói to một chút là cô bé lại tỏ ra sợ hãi. Từ nhỏ cô bé đã rất mong một trong hai bên bố hoặc mẹ đi công tác, như thế gia đình sẽ được yên ổn mấy ngày. Phải sống giữa các cuộc tranh cãi và chiến tranh lạnh bất tận của bố mẹ, hiện giờ cô bé này đã vào cấp ba, tính tình u uất, nóng nảy, thành tích học tập không tốt, không tự tin, khiến bố mẹ vô cùng đau đầu. Hiện giờ điều khiến họ lo lắng nhất là cô bé không thi được vào đại học, không thể tự lập thì sẽ thế nào. Hiện giờ họ càng ra sức kiếm tiền, dường như muốn kiếm đủ cho con một nguồn tài sản dùng cả đời cũng không hết. Nhưng bất luận kiếm được bao nhiêu tiền, mỗi khi nghĩ đến vấn đề của con họ lại cảm thấy không an toàn, không thỏa mãn.

Đương nhiên trong cuộc sống gia đình không thể không có xung đột, tục ngữ nói bát đũa còn có lúc xô huống chi vợ chồng, mối quan hệ gia đình tốt không đồng nghĩa với việc gia đình lúc nào cũng êm ấm.

Tôi và ông xã cũng thường xuyên có mâu thuẫn, nhưng thông thường chúng tôi đều cố gắng tránh Viên Viên, cố gắng giải quyết nhanh vấn đề trong phạm vi hai người. Nếu thực sự không tránh nổi, cũng phải cố gắng kìm chế mình, ít nhất không để cuộc tranh cãi làm con trẻ sợ. Có lúc cũng nhờ Viên Viên đứng ra làm trọng tài, chúng tôi tin rằng cách nhìn nhận vấn đề của con trẻ tương đối khách quan. Chúng tôi lắng nghe ý kiến của cô bé một cách rất chân thành, đứng trên góc độ của con để phát hiện vấn đề của mình. Mặc dù hồi nhỏ cô bé thường "xử án không công minh", thường vô tình thiên vị tôi, nhưng điều này ít nhất giúp bố cô bé ý thức được nguyện vọng của con trẻ, xuất phát từ nguyện vọng của con, anh cũng chủ động nhận sai. Và tôi cũng thường xuyên nhượng bộ bố Viên Viên, nếu phát hiện ra anh vô cùng giận dữ, hoặc vì muốn nhanh chóng kết thúc cuộc chiến, tôi sẽ gạt những "nguyên tắc" và "lý do" của mình sang một bên, chủ động nhận sai, hòa giải với anh. Cuộc tranh cãi giữa chúng tôi từ trước tới giờ đều là tốc chiến tốc quyết, không bao giờ để kéo dài đến ngày hôm sau, không để bầu không khí ức chế bao trùm lên cả gia đình. Hành vi của bố mẹ khiến con trẻ thấy được rằng, giữa con người với con người có mâu thuẫn là điều bình thường, điều quan trọng là giải quyết bằng thái độ như thế nào.

Hôn nhân là một mối quan hệ sâu sắc giữa con người với con người, sự chân thực của nhân tính, tố chất văn hóa, giá trị quan, khả năng yêu... đều được thể hiện rất rõ trong mối quan hệ này. Nó là cuốn tự truyện do hai người lớn viết chung, là cuốn sách vỡ lòng để đứa con mà họ yêu thương nhất cảm nhận hạnh phúc của cuộc sống, cảm nhận cái đẹp của sinh mệnh, nhận thức được mối quan hệ giữa con người với con người.

Cho dù ly hôn, chỉ cần lý trí và thể diện, cũng còn tốt hơn việc bắt con trẻ phải chịu đựng những cuộc tranh cãi, giày vò không biết đâu là điểm dừng. Nhà triết học Erich Fromm nói: "Khi một cuộc hôn nhân bất hạnh phải đối mặt với nguy cơ tan vỡ, luận cứ cũ kỹ giữa hai bố mẹ là, họ không thể chia tay, để khỏi phải cướp đi niềm hạnh phúc mà một gia đình trọn vẹn đem lại cho con trẻ. Tuy nhiên, bất kỳ đề tài nghiên cứu sâu sắc nào cũng cho rằng, đối với con trẻ, bầu không khí căng thẳng và không vui vẻ trong gia đình còn có hại hơn cả sự tan vỡ công khai, bởi sự tan vỡ công khai này ít nhất giáo dục được trẻ rằng, con người có thể dựa vào sự quyết đoán dũng cảm để kết thúc một trạng thái sống không thể chấp nhận"(1).

__________________

(1) Erich Fromm, Người vì mình, Tôn Y Y dịch, Tam Liên thư điếm, tháng 11-1988, tr. 310.

Bố mẹ thường muốn tích cóp nhiều tiền hơn cho con, nhưng thực tế bao nhiêu tiền cũng không thể mua được niềm vui cho trẻ. Hôm nay tài sản mất đi, ngày mai có thể kiếm lại được, nhưng niềm hạnh phúc, cơ hội giáo dục trong quá trình trưởng thành của trẻ, nếu đã mất đi sẽ mãi mãi không thể tìm lại được nữa. Cho con trẻ một gia đình hạnh phúc, để chúng được trưởng thành một cách lành mạnh trên cả hai phương diện sinh lý và tâm lý, trở thành một con người phát triển hài hòa, đây mới là kho báu dồi dào nhất, suốt đời dùng không hết mà bố mẹ có thể đem lại cho con.

Nếu nói trạng thái của gia đình cũng có thể gắn số sao như khách sạn, không có cấp bậc nào cao hơn bầu không khí gia đình hài hòa, hạnh phúc. Nhà ở có thể nhỏ đi một chút, đồ gia dụng có thể cũ một chút, đồ điện tử có thể ít một chút, nhưng tình yêu và sự thân mật nhất thiết phải nhiều - gia đình hạnh phúc chính là khách sạn năm sao.

Tôi muốn trích dẫn một đoạn văn mà nhà triết học Erich Fromm đã từng nói ở đây, để chia sẻ với các bậc bố mẹ:

Mảnh đất mà Thượng đế hứa sẽ ban tặng cho Abraham và hậu duệ của ông (mảnh đất thường là sự tượng trưng cho tình yêu của người mẹ) được miêu tả là "đâu đâu cũng có sữa và mật chảy". Sữa là sự tượng trưng trên phương diện thứ nhất của tình yêu, là điều tượng trưng cho sự quan tâm và khẳng định. Còn mật lại tượng trưng cho sự ngọt ngào của sinh mệnh, niềm hạnh phúc của cuộc sống và tình yêu đối với sinh mệnh. Hầu hết mọi người mẹ đều có thể cho "sữa", nhưng chỉ có một số ít người mẹ có thể cho "mật". Để có thể cho con mật, một người mẹ không những buộc phải là một "người mẹ tốt", mà còn buộc phải là một người mẹ hạnh phúc - sự ảnh hưởng này của người mẹ đối với con trẻ nói thế nào cũng không có gì là quá. Tình yêu của người mẹ đối với sinh mệnh giống như sự lo lắng, thấp thỏm của bà ngấm dần vào con trẻ. Hai thái độ này đều có sự ảnh hưởng sâu sắc đối với nhân cách của trẻ. Đúng vậy, giữa đám con trẻ - và cả người lớn, người ta có thể phân biệt ra được những người nào chỉ có được "sữa", còn người nào đồng thời có được cả "sữa" và "mật"(1).

__________________

(1) Erich From, Người vì mình, Tôn Y Y dịch, Tam Liên thư điếm tháng 11-1988, tr.270.

Chúng ta sinh ra một em bé, không những phải có trách nhiệm nuôi em bé lớn, mà còn có trách nhiệm để cho em được hạnh phúc.

Lưu ý đặc biệt

Mái nhà có được tình yêu mới gọi là nhà.

Nếu con người không có một môi trường gia đình tốt, rất khó có thể sống một cuộc đời bình thường.

Hôn nhân là một mối quan hệ sâu sắc giữa con người với con người, sự chân thực của nhân tính, tố chất văn hóa, giá trị quan, khả năng yêu... đều được thể hiện rất rõ trong mối quan hệ này. Nó là cuốn tự truyện do hai người lớn viết chung, là cuốn sách vỡ lòng để đứa con mà họ yêu thương nhất cảm nhận hạnh phúc của cuộc sống, cảm nhận cái đẹp của sinh mệnh, nhận thức được mối quan hệ giữa con người với con người.

Cho dù ly hôn, chỉ cần lý trí và thể diện, cũng còn tốt hơn việc bắt con trẻ phải chịu đựng những cuộc tranh cãi, giày vò không biết đâu là điểm dừng.

Đối với con trẻ, bầu không khí căng thẳng và không vui vẻ trong gia đình còn có hại hơn cả sự tan vỡ công khai, bởi sự tan vỡ công khai này ít nhất giáo dục được trẻ rằng, con người có thể dựa vào sự quyết đoán dũng cảm để kết thúc một trạng thái sống không thể chấp nhận.

CHƯƠNG 32: CHỈ LẬP "SỔ GHI CÔNG", KHÔNG LẬP "SỔ GHI TỘI"

Lập "sổ ghi công" là một phương pháp tương đối tốt, chúng tôi chưa bao giờ dùng tiền để thưởng cho Viên Viên, phần thưởng của bố mẹ chính là những bông hoa đỏ trong cuốn sổ này, nó không thể dùng tiền để tính toán giá trị, nhưng lại vô cùng quý giá, hỗ trợ cho chúng tôi bồi dưỡng rất nhiều phẩm chất tốt ở con trẻ.

Kể từ khi Viên Viên bốn tuổi, tôi mua cho cô bé một cuốn sổ nhỏ, chuyên ghi lại những việc tốt mà cô bé đã làm. Cuốn sổ không lớn lắm, mỗi trang chỉ ghi một chuyện, những việc được ghi rất đơn giản, về cơ bản chỉ có mấy chữ, ví dụ "thu dọn đồ chơi", "vứt rác", "tự kể chuyện", "tối một mình vào bếp bật đèn lấy tăm", "học được cách xem đồng hồ"..., mỗi trang đều dùng bút đỏ vẽ một bông hoa xinh xắn - đây chính là phần thưởng dành cho cô bé. Chúng tôi gọi cuốn sổ này là "sổ ghi công". Tôi phát hiện ra mỗi lần "ghi công" cho Viên Viên, cô bé đều rất phấn khởi. Cách một thời gian lại đi đếm xem mình đã có được bao nhiêu bông hoa.

Phương pháp này rất có ích cho quá trình trưởng thành của trẻ. Một là trẻ được biểu dương, cảm thấy rất vinh dự; hai là những việc được ghi trong sổ có tác dụng nhắc nhở bé, giúp bé từ sau không quên làm những việc tốt này; ba là tất cả những chữ ghi trên cuốn sổ nhỏ này, Viên Viên đều nhớ được, cô bé thường xuyên đọc lại những thành tích của mình khi đếm số bông hoa, cũng biết thêm được không ít mặt chữ.

Đến khi Viên Viên vào cấp một, cô giáo trong trường thường xuyên thưởng hoa đỏ, tức là đóng một cái dấu in hình bông hoa đỏ lên tờ giấy nhỏ, tích đủ mười bông hoa đỏ là có thể đổi được một "mặt cười". Phía cuối lớp có một bảng khen thưởng, dưới tên của ai có dán nhiều "mặt cười" nhất thì chứng tỏ người đó thực hiện tốt nhất. Trong cả thời gian học cấp một, Viên Viên luôn có tên trong bảng vàng, và tổng số "mặt cười" đứng vị trí số một, số hai của hớp. Trong lòng chắc chắn chúng tôi rất mừng, nhưng không bao giờ chúng tôi đi rêu rao về chuyện này, chỉ tỏ ra đây là điều bình thường, không có gì đáng nói. Làm như vậy là vì sợ cô bé sẽ cảm thấy mình hơn các bạn, sợ cô bé sẽ quá chú trọng vào vấn đề kiếm "mặt cười", từ đó mất đi sự tự nhiên và hài hòa trong hành động.

Song song với đó, "sổ ghi công" trong nhà vẫn được bổ sung thêm một số nội dung, nhưng không có lần nào ghi cô bé đạt điểm cao. Chúng tôi luôn cho rằng giai đoạn tiểu học quan trọng nhất là bảo vệ niềm hứng thú đối với việc học tập của con trẻ. Nếu quá quan tâm đến vấn đề điểm số, so sánh chuyện xếp hạng, thực ra đều là phá vỡ niềm hứng thú đối với việc học của trẻ. Khi con trẻ được người lớn định hướng sang quan tâm đến điểm số, xếp hạng, trẻ sẽ không còn hứng thú đối với việc học nữa. Phía nhà trường đã quá chú trọng vào vấn đề thành tích, nếu phụ huynh lại tiếp tục hùa vào, không những không thúc đẩy cho việc học của trẻ trong tương lai, mà còn gây phản tác dụng.

Chính vì thế trong thời gian Viên Viên học cấp một, những nội dung được ghi trong cuốn sổ vẫn chỉ là những chuyện nhỏ nhặt, ví dụ "giúp mẹ rửa bát, rửa rất sạch", "chơi đàn nhị hay", "học được cách thái khoai tây"... Đến cuối kỳ, cũng ghi lại cô bé đạt được những giải gì trong học kỳ này, đây chủ yếu là để lưu giữ con số. Ngoài ra còn ghi lại một số bài "thơ" do cô bé viết, rất ngây ngô.

Năm mười tuổi Viên Viên vào lớp bảy, nội trú ở trường, cuối tuần về nhà một lần, lúc đầu không quen, nhớ nhà đến phát khóc. Tuần thứ hai về nhà cô bé nói tuần này không khóc, tôi vội ghi lại "tuần thứ hai ở trường không khóc nữa". Trong thời gian này, "thành tích" về cơ bản đều là những cái có liên quan đến cuộc sống ở trường của cô bé: "gấp chăn gọn gàng, được cô giáo khen", "tự mình giặt quần áo, giặt sạch"... Đây là một số sự tiến bộ bên ngoài trong quá trình trưởng thành của cô bé, đồng thời cũng ghi lại sự trưởng thành và tiến bộ bên trong của con. Một lần tôi và Viên Viên xảy ra tranh cãi, trong quá trình tranh luận chúng tôi đều tỏ ra không vui. Nhưng cô bé không bảo vệ quan điểm của mình một cách quá khích, mà biết vừa tranh luận vừa suy nghĩ, đến khi nhận thức được mẹ nói có lý liền ngừng tranh luận, sau đó cùng mẹ sắp xếp lại tư duy. Đây là sự chín chắn của cô bé, cũng là một vẻ đẹp. Chính vì thế tôi cũng ghi lại chuyện này vào cuốn sổ, đồng thời thưởng cho một bông hoa đỏ. Điều này khiến Viên Viên hiểu thêm được rằng, tranh luận là để làm rõ đúng sai, chứ không phải phản bác, hạ gục đối phương.

Rồi cô bé bước vào tuổi dậy thì, con trẻ ngày càng có chính kiến, cá tính hơn và nhanh chóng trở nên chín chắn, phần thưởng vẽ hoa đỏ giờ đã quá con nít. Điều chủ yếu nhất là các phương diện như cá tính, suy nghĩ, học tập... Viên Viên đều thể hiện trạng thái rất ổn định, chúng tôi chú trọng hơn đến việc chuyện trò, tâm sự với con. Chính vì thế sau khi Viên Viên lên lớp tám, cuốn sổ gần như không ghi thêm gì nữa mà dừng lại rất tự nhiên. Hiện giờ Viên Viên đã vào đại học, "sổ ghi công" đã trở thành một món "đồ quý" của gia đình tôi, trở thành minh chứng cho quá trình trưởng thành hạnh phúc của cô bé. Chúng tôi có cảm giác rằng, lập "sổ ghi công" là một cách tương đối tốt, chúng tôi chưa bao giờ dùng tiền để thưởng cho Viên Viên, phần thưởng của bố mẹ chính là những bông hoa đỏ trong cuốn sổ này, nó không thể dùng tiền để tính toán giá trị, nhưng lại vô cùng quý giá, hỗ trợ cho chúng tôi bồi dưỡng rất nhiều phẩm chất tốt ở con trẻ.

Trẻ em cũng như người lớn, đều thích được khẳng định, được khích lệ. Trong môi trường khẳng định và khích lệ, chúng mới dễ tự tin hơn, dễ tiến bộ hơn. Sai lầm của rất nhiều bậc phụ huynh là ở chỗ luôn thích dùng vật chất để thưởng cho con trẻ, điều này chứng tỏ họ không hiểu con trẻ - đối với những đứa trẻ ngày nay không phải trải qua sự thiếu thốn về mặt vật chất, tác dụng khích lệ không lớn, có thể sẽ đem lại sự thỏa mãn nhất thời, nhưng cũng sẽ kéo dài không lâu; chỉ có niềm vui về tinh thần và sự thỏa mãn rằng mình đã thành công, mới có thể đem lại niềm hạnh phúc và động lực thực sự.

Tôi nói cho một số bậc phụ huynh nghe về phương pháp này, có người thậm chí nói: Đó là do con chị từ nhỏ đã có những biểu hiện tốt. Con tôi ngày nào cũng khiến tôi đau hết cả đầu, làm gì có việc tốt nào đáng để ghi lại.

Cách suy nghĩ này thật là sai lầm.

Thực ra ưu điểm của mỗi đứa trẻ đều nhiều như nhau, đặc điểm của chúng thường chính là ưu điểm của chúng. Những ưu điểm này là những hạt giống ẩn giấu trong lòng con trẻ, cần phải được vun tưới một cách thích đáng trong thời điểm thích hợp mới có thể nảy mầm, bén rễ, đơm hoa, kết trái. Một điều đáng tiếc là không ít phụ huynh chỉ giỏi phát hiện khuyết điểm của trẻ, trong khi lại rất thờ ơ với ưu điểm của chúng, suốt ngày chỉ phê bình và ra lệnh cho trẻ. Hạt giống vốn có thể phát triển trong lòng con trẻ, luôn bị băng giá, sương gió vùi dập, không thể lớn lên, mãi cho đến khi héo khô hoặc chết đi - đây chính là lý do tại sao rất nhiều đứa trẻ đến cuối cùng thật sự lại khuyết điểm đầy mình, rất khó tìm ra ưu điểm.

Có câu danh ngôn nói rằng, thế gian không thiếu cái đẹp, chỉ thiếu đôi mắt phát hiện ra cái đẹp. Cho dù bố mẹ không có thời gian ghi chép lại cụ thể, nhưng ít nhất trong lòng cũng phải lập một cuốn "sổ ghi công" như vậy. Trong lòng có cuốn sổ như thế, ánh mắt và lời nói của bạn sẽ bộc lộ ra, con trẻ sẽ hoàn toàn cảm nhận được. "Thành tích" mà bạn ghi cho trẻ càng nhiều, bạn sẽ đem lại càng nhiều niềm vui và sự tự tin cho trẻ, điều này sẽ khiến trẻ ngày càng trở nên tốt hơn.

Có bậc phụ huynh trong vấn đề ưu khuyết điểm của con, cái nào tốt sẽ biểu dương, mặt nào xấu cũng sẽ kịp thời chỉ ra. Xét về lý không có gì là sai, nhưng nếu phương pháp thao tác không đúng, cũng có thể sẽ xuất hiện một số vấn đề.

Dưới đây là một ví dụ mà tôi gặp, khá điển hình.

Chuyện này cần phải bắt đầu từ Viên Viên. Hồi cô bé học cấp hai, một lần tôi kể cho cô bé nghe chuyện của chúng tôi hồi nhỏ, nhắc đến quê của tôi, mọi người khi chế giễu những người tưởng rằng mình đạt được thành tựu ghê gớm lắm sẽ nói, "ghi một thành tích vào đáy bô cho anh". Viên Viên cảm thấy câu nói này rất hay, tưởng tượng ra hình ảnh đó rất thú vị, chúng tôi liền bàn nhau đã không còn dùng "sổ ghi công" nữa, từ nay ghi hết công lao lên đáy bô. Tôi tìm một tờ giấy, Viên Viên vẽ hình một cái bô rất to lên trên, lại viết thêm ba chữ "sổ ghi công"; tôi viết lên đó mấy "việc tốt" mà gần đây cô bé làm. Chuyện này chỉ là một trò đùa của chúng tôi chứ không phải là để khích lệ. Bởi Viên Viên không thiếu những lời khen, cô bé cũng đã khá chín chắn rồi. Chính vì thế, tôi cũng không "ghi công" nhiều cho cô bé lên "chiếc bô" này, sau đó lại ghi thêm hai chuyện nữa, tổng cộng cũng chỉ có năm, sáu việc, sau đó lười nên cũng không ghi nữa.

Tờ giấy này dán trên tường một thời gian rất dài, bị một người bạn thân của tôi nhìn thấy, lúc đó chị đang rầu rĩ vì vấn đề quản lý cô con gái. Tiện thể tôi liền kể cho chị nghe mặt tốt của việc lập sổ ghi công. Chị cảm thấy phương pháp này rất mới lạ, rất tốt, nói cũng sẽ về nhà kiếm một tờ giấy dán lên tường, khích lệ cô con gái mười tuổi của chị. Sau đó một hôm tôi đến nhà chị, thấy quả nhiên chị đã làm, nhưng trong khâu thao tác lại có một số vấn đề.

Tờ giấy này được chia thành hai cột, một bên viết ưu điểm, một bên viết khuyết điểm. Đúng là chị cũng rất có dụng ý, vừa muốn để con biết ưu điểm của mình, đồng thời cũng muốn để con ghi nhớ những khuyết điểm của mình. Nhưng làm như thế này rõ ràng là không phù hợp.

Bởi vì lập "sổ ghi công" là để nhằm đạt tới tác dụng xúc tác, khiến con trẻ có được niềm vui và sự tự tin sau khi thỉnh thoảng có những biểu hiện tốt, khiến những hành vi thỉnh thoảng mới có này cuối cùng trở thành một hành vi ổn định của chúng. Cũng với cái lý như vậy, đem những khuyết điểm của trẻ viết ra bằng giấy trắng mực đen rồi dán lên tường, không ngừng nhắc nhở, cũng có thể khiến những hành vi này ổn định lại - vốn là những cái xấu muốn vứt bỏ, dưới sự kích thích này rất dễ khiến con trẻ tự ám thị với mình, tưởng rằng những thói quen xấu đó là hành vi tất yếu của mình. Kết quả cuối cùng là, ưu điểm sẽ củng cố thành ưu điểm thật sự; khuyết điểm cũng sẽ được củng cố, trở thành khuyết điểm không thể sửa được.

Giáo dục nằm trong các chi tiết, thật là sai một ly, đi một dặm.

Ý thức tự kiểm điểm và khả năng tự kiểm soát của trẻ em chưa được hình thành, chúng dễ bị chi phối bởi sự ám thị và niềm hứng thú. Người lớn tưởng rằng viết ra những khuyết điểm của trẻ, dán ở trước mặt, con sẽ thường xuyên tự nhắc nhở mình, uốn nắn những sai sót của mình. Suy nghĩ này thực sự không hiểu đặc điểm của con trẻ. Hơn nữa, tất cả các vị khách đến chơi nhà chị đều nhìn thấy tờ giấy này, bao nhiêu khuyết điểm ghi trên đó, cũng sẽ làm tổn thương đến lòng tự trọng của trẻ.

Chính vì thế tôi nhắc nhở người bạn này rằng, sao phải ghi những cái trẻ không muốn để lộ ra lên tường. Trên giấy chỉ ghi ưu điểm, không ghi khuyết điểm, chỉ ghi "công" không ghi "tội", hiệu quả sẽ tốt hơn.

Chị hỏi tôi với vẻ lo lắng, con chị có rất nhiều tật xấu mà chị muốn con phải sửa, thế thì làm thế nào, lẽ nào viết ra như thế để nhắc nhở cô bé không tốt hay sao? Tôi nói, dĩ nhiên là có thể nhắc nhở, nhưng phải thay bằng một cách nói khác, biến hết mọi cái "tội" của trẻ thành "công" để nói, tức trước hết phụ huynh phải ý thức được rằng "chỉ lập sổ ghi công, không lập sổ ghi tội".

Ví dụ một đứa trẻ không chịu chăm chỉ luyện đàn, bố mẹ phải nhắc nhở mới chịu luyện, bạn không nên ghi "không tự giác luyện đàn", mà phải nhìn thấy rằng ít nhất con trẻ ngày nào cũng luyện, liền ghi "kiên trì luyện đàn hàng ngày"; tiếp sau đó cô bé vẫn lười biếng, không muốn luyện đủ một tiếng đồng hồ, bạn không nên viết "không chơi đủ một tiếng đồng hồ", mà ghi "mặc dù chỉ luyện được bốn mươi phút, nhưng chơi rất tiến bộ"; cô bé phát hiện ra rằng chơi bốn mươi phút bạn cũng có thể chấp nhận được, thời gian sau đó chỉ luyện bốn mươi phút. Và thế là trước hết bạn hãy tránh vấn đề thời gian, ghi "luyện đàn rất chuyên tâm, trình độ đang dần dần được nâng cao" - Cũng có nghĩa là, trong những mặt không tốt của con trẻ, luôn tìm ra được điểm đáng để biểu dương, luôn tạo sự ám thị và kích thích tốt cho trẻ. Cứ như thế, con trẻ sẽ dần dần cảm thấy mình cũng không tồi, thay đổi cách luyện cho đủ thời gian thành cách luyện cho đúng kỹ năng. Khi trẻ không còn chống đối lại bố mẹ, trong lòng thực sự muốn luyện tốt một bản nhạc, trẻ sẽ không để tâm đến việc chơi lâu một chút hay chơi ít một chút nữa; hơn nữa nếu chơi nửa tiếng đồng hồ mà chuyên tâm, nghiêm túc sẽ tốt hơn là chơi lấy lệ một tiếng đồng hồ. Người bạn của tôi vẫn còn đôi chút lo lắng, hỏi tôi, không nên vạch ra khuyết điểm của trẻ ư? Không chỉ ra thì trẻ sẽ không thể sửa được, tình hình sẽ càng ngày càng nghiêm trọng, như thế thì làm thế nào?

Tôi nói, một số bậc phụ huynh sở dĩ thường xuyên phê bình giáo dục con trẻ, chính là do có một suy nghĩ sai lầm ăn sâu vào máu rằng, nếu mình không nói, không thường xuyên nhắc nhở, con trẻ sẽ không biết sửa khuyết điểm, càng ngày càng sa đọa. Thực tế là, mỗi đứa trẻ đều có lòng tự trọng, chí tiến thủ là bản tính của trẻ, chỉ cần không bị bóp méo, chắc chắn sẽ phát triển bình thường. Đối với một khuyết điểm nào đó ở trẻ, có thể nhắc nhở một cách thích đáng, khi đã phát hiện ra khuyết điểm này lặp đi lặp lại nhiều lần, thì phải suy nghĩ đến việc áp dụng phương pháp khích lệ, lặng lẽ giúp trẻ khắc phục, chứ không nên phê bình một cách trực tiếp và nhiều lần, đừng nói những câu như "Mẹ đã nhắc con bao nhiêu lần rồi mà con không chịu sửa". Phê bình lặp lại nhiều lần giống như cuốn "sổ ghi tội" dán trên tường, sẽ cố định khuyết điểm của trẻ. Khiến trẻ khó có thể dứt bỏ khuyết điểm đó.

Để cho người bạn thân này của tôi hiểu hơn, tôi lại đưa ra một số kiến nghị cho chị.

Ví dụ con buổi sáng ngủ dậy chuẩn bị đi học nhưng luôn lề mề chậm chạp, luôn phải có chị thúc giục mặc quần áo, ăn cơm, cầm cặp sách, phải để chị kéo chạy ra ngoài mới không bị muộn giờ. Vậy thì cho dù hàng ngày chị nói câu "Mau lên, đừng lề mề nữa" hàng nghìn lần, phê bình con trẻ hàng vạn lần, cũng không thể giải quyết vấn đề; lời nhắc nhở đều đặn hàng ngày của chị chỉ khiến con trẻ hình thành một cách ổn định thói xấu này. Nếu chị thay bằng một cách khác, có thể sẽ cải thiện được vấn đề một cách căn bản. Bạn có thể nói chuyện với trẻ một lần một cách nghiêm túc, thân thiện, bảo với trẻ rằng bắt đầu từ ngày mai, buổi sáng phải tự mình sắp xếp thời gian đi học. Sau đó từ ngày hôm sau, bạn sẽ không thúc giục nữa. Bạn chỉ hoàn thành những việc mà bạn cần phải làm, như chuẩn bị đồ ăn sáng, thu dọn tươm tất cho mình, chuẩn bị đưa con đi học. Còn về phần con, thời gian của con, con tự sắp xếp, bạn cứ bình thản đợi cô bé lề mề.

Ngày đầu tiên con trẻ không quen, có thể để muộn một tiếng đồng hồ, trên đường lo phát khóc, nổi cáu với bạn, trách bạn không nhắc nhở mình. Lúc này, bạn liền biểu dương con rằng: "Mẹ phát hiện ra con là một cô bé ngoan, có chí tiến thủ, không muốn đi học muộn. Hôm nay là ngày đầu tiên con tự mình sắp xếp thời gian, vẫn chưa quen lắm; từ lần sau chắc chắn sẽ sắp xếp ổn thỏa hơn". Chú ý, khi nói câu này, bạn phải tỏ rõ thành ý, không nên nói trái với lòng mình. Chỉ cần phụ huynh kiên trì, nhẫn nại, trong quá trình này không nổi cáu, không chỉ trích, không làm thay, kiên trì để trẻ tự quản lý mình, thường xuyên "ghi công" cho con trẻ; khi con trẻ lại lặp lại lỗi cũ, bạn vẫn có thể tìm ra được điểm tích cực trong những biểu hiện tiêu cực của trẻ, chân thành biểu dương trẻ. Như thế, ý thức quản lý tự giác của trẻ nhất định sẽ hình thành, thói xấu lề mề nhất định sẽ sửa được.

Cho dù bằng hình thức thật hay ở trong lòng mình, bố mẹ cũng đều nên lập cho con một cuốn sổ nhỏ. Chỉ lập "sổ ghi công", không lập "sổ ghi tội". Trân trọng cảm giác tự hào vì đạt được thành tích của trẻ, tránh ghi lại những điều mang tính trừng phạt. Con trẻ không sai, chỉ là chưa chín chắn; và không chín chắn sẽ đồng nghĩa với việc có không gian và khả năng phát triển. Bố mẹ nên tán thưởng sự không chín chắn của con trẻ một cách thực sự tự đáy lòng, nhìn thấy cái đẹp trong cái không chín chắn. Như thế bạn mới dễ dàng mở ra "sổ ghi công", chứ không phải vừa nhìn thấy lỗi lầm của trẻ, liền tự động mở ra "sổ ghi tội".

Mỗi khi bạn chuẩn bị áp dụng biện pháp gì để giáo dục con trẻ, bạn đều phải suy nghĩ một chút về biện pháp mà bạn áp dụng: Cái bạn muốn nhấn mạnh rốt cục là cái gì, phương pháp mà bạn áp dụng là điều mà trẻ thích hay phản cảm, ảnh hưởng của nó tới trẻ là tích cực hay tiêu cực, mang tính khích lệ hay làm nhụt chí, là trước mắt hay lâu dài, là cao thượng hay dung tục? Không suy nghĩ những điều này, chỉ dựa vào tâm trạng và thói quen để làm việc, không những không đạt được mục đích, mà có thể còn phá hoại mục đích một cách căn bản.

Lưu ý đặc biệt

Đối với những đứa trẻ ngày nay không phải trải qua sự thiếu thốn về mặt vật chất, tác dụng khích lệ không lớn, có thể sẽ đem lại sự thỏa mãn nhất thời, nhưng cũng sẽ kéo dài không lâu; chỉ có niềm vui về tinh thần và sự thỏa mãn khi mình đã thành công, mới có thể đem lại niềm hạnh phúc và động lực thực sự.

Cho dù bố mẹ không có thời gian ghi chép lại cụ thể, nhưng ít nhất trong lòng cũng phải lập một cuốn "sổ ghi công" như vậy. Trong lòng có cuốn sổ như thế, ánh mắt và lời nói của bạn sẽ bộc lộ ra, con trẻ sẽ hoàn toàn cảm nhận được. "Thành tích" mà bạn ghi cho trẻ càng nhiều, bạn sẽ đem lại càng nhiều niềm vui và sự tự tin cho trẻ, điều này sẽ khiến trẻ ngày càng trở nên tốt hơn.

Một số bậc phụ huynh sở dĩ thường xuyên phê bình giáo dục con trẻ, chính là do có một suy nghĩ sai lầm ăn sâu vào máu rằng, nếu mình không nói, không thường xuyên nhắc nhở, con trẻ sẽ không biết sửa khuyết điểm, càng ngày càng sa đọa. Thực tế là, mỗi đứa trẻ đều có lòng tự trọng, chí tiến thủ là bản tính của trẻ, chỉ cần không bị bóp méo, chắc chắn sẽ phát triển bình thường.

Phê bình lặp lại nhiều lần giống như cuốn "sổ ghi tội" dán trên tường, sẽ cố định khuyết điểm của trẻ, khiến trẻ khó có thể dứt bỏ khuyết điểm đó.

CHƯƠNG 33: "KHÔNG QUẢN" LÀ BIỆN PHÁP "QUẢN" TỐT NHẤT

Một đứa trẻ bị kiểm soát quá nhiều, nó sẽ dần dần từ một "tay sai" nằm dưới bàn tay quyền uy của phụ huynh biến thành một "kẻ nô lệ" của nhiều thói xấu; thói xấu của trẻ chính là xiềng xích trói buộc trẻ, khiến trẻ đau khổ. Không phải trong lòng trẻ không muốn thoát khỏi sự trói buộc này, mà là do trẻ không có đủ khả năng để giải thoát.

Một hôm, một người bạn của tôi hẹn tôi đến nói chuyện, chị muốn nói về một vấn đề của một cô bạn đồng nghiệp.

Cô bạn đồng nghiệp này cũng là một người bạn rất thân của chị, gặp khó khăn trong chuyện giáo dục con, vô cùng khổ tâm. Đồng thời, bản thân chị cũng gặp những nỗi phiền muộn tương tự, muốn gặp tôi để nói chuyện về vấn đề giáo dục con. Câu chuyện của chúng tôi được bắt đầu từ cô bạn đồng nghiệp của chị.

Cô bạn đồng nghiệp này của chị tốt nghiệp ở một trường đại học nổi tiếng, giỏi giang trong công việc, người cũng xinh đẹp, mọi việc đối nhân xử thế đều rất ổn, gần như là một người mười phân vẹn mười, chính vì thế cũng là người theo chủ nghĩa lý tưởng, trong tình yêu tôn thờ phương châm thà không có chứ không chịu xài tạm, mãi cho đến năm ba mươi sáu tuổi mới lấy chồng. Sau khi kết hôn sinh được một cậu con trai, muộn mằn mới có con nên yêu con vô cùng. Những năm qua con của các bạn cùng học đã đi học cả, thậm chí có cháu còn đã vào cấp hai, mọi người tụ họp thường than thở rằng tại sao dạy con lại khó như vậy. Lúc đó chị ngồi bên cạnh nghe nhưng thấy không tin, giáo dục trẻ con khó như vậy ư!

Khi con chị còn đang nằm trong nôi, chị đã đọc thơ Đường cho bé nghe. Chị tìm đọc rất nhiều sách về giáo dục gia đình, biết giáo dục vỡ lòng giai đoạn đầu vô cùng quan trọng. Con trẻ vừa mới học nói, hàng ngày chị đều nói chuyện với bé bằng tiếng Anh và tiếng Trung. Con trai chị cũng tỏ ra rất thông minh lanh lợi, sau khi đi học trường mầm non, có một viện nghiên cứu tâm lý đến trường để thu thập số liệu, họ đã kiểm tra chỉ số IQ cho các bé, kết quả đương nhiên là phải giữ bí mật. Nhưng sau đó hiệu trưởng trường mầm non lén nói với chị rằng, con trai chị đứng đầu trường về chỉ số IQ. Chị cảm thấy mình là một bậc phụ huynh thành công, tin rằng chỉ cần mình tận tâm tận lực, chắc chắc sẽ giáo dục được một đứa con xuất sắc, thậm chí là thần đồng.

Chị dồn hết mọi tâm huyết vào công việc giáo dục con, từ những việc lớn như phát âm thế nào mới chuẩn, đến những việc nhỏ như cầm đũa như thế nào, chơi đùa ra làm sao, đều chỉ bảo từng li từng tí, chỉ cần con trẻ có chỗ nào làm không đúng, chị lập tức chỉ ra ngay, đồng thời nói với con rằng nên làm thế nào mới đúng. Nếu một khuyết điểm con trẻ tái phạm ba lần, thì sẽ bị phê bình, phê bình ba lần trở lên, mỗi lần tái phạm sẽ đánh lên mu bàn tay con một cái. Hàng ngày con chị luôn phạm những lỗi phải đánh mu bàn tay, ví dụ làm vỡ bát, sữa uống chưa hết đã bỏ đi chơi, gặp người lớn không chào, từ mới tiếng Anh học hôm qua, hôm nay đã quên mất một nửa... Chị nói, tôi đánh mu bàn tay con một cái cũng không có gì là đau, chỉ mong thông qua sự dạy bảo nghiêm khắc này để con trẻ nhớ lâu, chị tự tin rằng dưới những yêu cầu như thế con chị sẽ ngày càng hoàn hảo.

Chị bạn tôi nói, chị đã mấy lần đến chơi nhà người bạn này, phát hiện thấy chị ấy thực sự hết lòng với con. Mặc dù đang ngồi nói chuyện với bạn, nhưng có cảm giác là đầu óc chị không rời cậu bé, liên tục nói với con một câu gì đó, ví dụ "đến giờ làm bài tập rồi", "chưa lau sạch nước trên tay, lau lại đi", "đừng đi đôi giày đó, đôi này hợp với bộ quần áo của con hơn...".

Chị bạn tôi than thở nói, người mẹ đã hết lòng tới mức độ này rồi, nhưng không hiểu tại sao con chị càng ngày càng kém, hồi mới vào cấp một, là một trong ba học sinh đứng đầu lớp, đến khi hết lớp sáu, tốt nghiệp tiểu học(1), đứng đội sổ thứ ba từ dưới lên. Hiện giờ em này đã vào cấp hai, mọi phương diện vẫn không có gì khởi sắc, kể cả từ nhỏ đã học tiếng Anh, thành tích học tập cũng rất kém, tóm lại là không có dấu hiệu gì chứng tỏ chỉ số IQ cao. Hơn nữa tính cách của em cũng rất nội tâm, vừa không chịu nghe lời, nhưng lại vừa tỏ ra rất nhút nhát. Mẹ em thực sự không hiểu nổi, mình đã dồn hết tâm huyết giáo dục con, tại sao hiện giờ lại ra nông nỗi này, chị cảm thấy số phận như đang đùa cợt với chị.

___________________

(1) Theo chương trình giáo dục phổ thông của Trung Quốc, bậc tiểu học gồm từ lớp một đến hết lớp sáu (ND).

Chị bạn hỏi tôi rằng: Chị thử nói xem vấn đề nằm ở đâu, phải làm gì với cậu bé này?

Tôi nghĩ một lát rồi nói: Vấn đề vẫn nằm ở người mẹ. Phương pháp cải thiện rất đơn giản, nhưng tôi nghĩ rằng, chính vì đơn giản nên e rằng người mẹ này rất khó thực hiện, hoặc là chị ấy không hề muốn làm như vậy. Trước ánh mắt hồ nghi của chị bạn, tôi nói với chị rằng, vấn đề của người mẹ không chịu thua chị kém em này chính là quản con quá chặt chẽ, quá nghiêm khắc. Phương pháp điều trị đương nhiên phải là ngược lại, tức là "không quản".

"Không quản?". Chị bạn tròn mắt.

Tôi nói, có lẽ chúng ta thường xuyên phát hiện những tình huống như thế này: Những phụ huynh quản con quá chặt chẽ, quá nghiêm khắc, phần lớn đều là những người rất chỉn chu trong công việc, trong cuộc sống, động cơ thành công của họ rất mạnh mẽ, khả năng tự quản của họ rất tốt, trong công việc hoặc sự nghiệp đều là những người đặt ở đâu cũng làm tốt, đạt được những thành tựu nhất định. Cũng chính vì thế, trong việc giáo dục con trẻ, họ càng khát khao thành công hơn, cũng rất tự tin, mang mô hình quản lý mình áp dụng vào con trẻ. Tuy nhiên, về cơ bản họ đều thất vọng.

Chị bạn gật đầu, nói đúng vậy, đúng là như vậy, nhưng tại sao lại như thế nhỉ?

Tôi nói, ở đây có một vấn đề, trẻ em không phải là một tảng đá, những đường nét chạm khắc trên đó, không hoàn toàn là suy nghĩ của riêng người thợ. Giả dụ nếu nhất thiết phải ví bố mẹ như một nhà điêu khắc, thì những vết tích mà công việc điêu khắc, giáo dục này để lại được hình thành trên sự tác động qua lại giữa hai bên. Bố mẹ với vai trò là người thợ điêu khắc nếu không nhìn thấy sự tác động qua lại này, coi nhẹ cảm giác của con trẻ, cho rằng trong vấn đề chịu sự giáo dục, trẻ em là một tảng đá không có tính đàn hồi, điêu khắc như thế nào sẽ như thế đó, vậy thì hòn ngọc trong tay anh ta cũng sẽ biến thành một hòn đá, hoặc một đám vật liệu vụn - không nhìn thấy sự tác động qua lại này, sẽ không thể nói đến việc tôn trọng trẻ. Một biểu hiện điển hình nhất của sự không tôn trọng trẻ chính là quản thúc trẻ quá nhiều, hay cũng chính là chỉ đạo hoặc can thiệp quá nhiều, rất nhiều trình tự phát triển bình thường của trẻ bị đảo lộn.

Chị bạn gật đầu như đang có suy nghĩ gì.

Tôi nói tiếp, qua lời tường thuật của chị, tôi có thể cảm nhận được rằng, vị phụ huynh này đúng là rất tận tâm, nhưng thực tế là yếu tố giáo dục trong hành vi của chị ấy chiếm rất ít, mà phần lớn là "mệnh lệnh" và "giám sát". Mệnh lệnh và giám sát là giáo dục ư? Không phải! Nếu giáo dục mà đơn giản như vậy, vị phụ huynh nào cũng có thể thỏa lòng ước nguyện, thế giới đã không còn những lời than thở con không thành tài nữa. Thành phần chủ yếu của mệnh lệnh và giám sát là quản thúc, kiểm soát. Hiện nay về cơ bản mỗi gia đình chỉ có một đứa con, phụ huynh có rất nhiều thời gian và công sức để quản lý con trẻ. Và người ta càng ngày càng nhận thức được rằng sự khác biệt trong giáo dục trẻ em chủ yếu được thể hiện trong giáo dục gia đình, chính vì vậy mỗi bậc làm bố làm mẹ thời gian đầu đều tập trung hết mọi sức lực, muốn giáo dục tốt đứa con của mình. Tuy nhiên giáo dục trẻ em quan trọng nhất là vấn đề nghệ thuật, chứ không phải là vấn đề bỏ ra bao công sức, vất vả hay không vất vả. Chỉ có những người chú trọng nghệ thuật giáo dục mới có thể giáo dục tốt con trẻ. Nếu chăm chỉ một cách bừa bãi, áp dụng một cách không khoa học, sẽ chỉ khiến sự việc càng làm càng hỏng - điều này có thể giải thích tại sao cậu con của cô bạn đồng nghiệp của chị càng ngày càng đi xuống.

Tiếp đó tôi phân tích rằng, thực ra trước mặt con trẻ, người mẹ này luôn đóng vai trò của một nhân vật quyền uy, vì chỉ có nhân vật quyền uy mới có đủ tư cách không ngừng mệnh lệnh và giám sát người khác. Trong khi xét về bản tính của con người, không ai thích suốt ngày có một nhân vật quyền uy đứng lừng lững trước mặt mình. Mọi sự phục tùng đối với quyền uy đều bao hàm sự ức chế và không vui, đều sẽ hình thành nên mối xung đột trong nội tâm - đương nhiên con trẻ sẽ không có nhận thức rõ ràng về vấn đề này, trẻ thường xuyên cảm thấy không thoải mái, cảm thấy làm việc gì cũng không được tự do, thường xuyên không thể làm cho người lớn hài lòng, điều này khiến trẻ cảm thấy rất bực bội. Và thế là chúng dần dần trở nên không nghe lời, không có khả năng tự kìm chế, không tự tin, ngờ nghệch và buồn khổ. Chính vì thế phụ huynh nhất thiết phải cảnh giác trước sự "thái quá bất cập" này, không nên đóng vai trò như một kẻ quyền uy trước mặt con trẻ (mặc dù xuất hiện dưới hình thức tình yêu ôn hòa). Một đứa trẻ bị kiểm soát quá nhiều, nó sẽ dần dần từ một "tay sai" nằm dưới bàn tay quyền uy của phụ huynh biến thành một "nô lệ" của nhiều thói xấu; thói xấu của trẻ chính là xiềng xích trói buộc trẻ, khiến trẻ đau khổ. Không phải trong lòng trẻ không muốn thoát khỏi sự trói buộc này, mà là do trẻ không có đủ khả năng để thoát khỏi nó. Không phải người lớn chúng ta cũng thường xuyên có cảm giác này đó sao?

Chị bạn nói, đúng vậy, nghe em phân tích như vậy, cảm thấy đúng là như thế. Xem ra từ sau phải quản con trẻ ít đi thôi.

Tôi gật đầu nói đúng là phải như vậy, chính vì thế, chúng ta có thể tổng kết những suy nghĩ ở trên thành một câu nói: "Không quản" là biện pháp "quản" tốt nhất.

Chị bạn tôi cười, nói câu này tổng kết hay quá, đồng thời nói mình phải ghi nhớ câu này khi giáo dục con trẻ, và chị cũng sẽ nói để cô bạn đồng nghiệp đó ghi nhớ điều này. Tôi nói, chị có thể phân tích cho cô bạn nghe câu nói này, nhưng không nên kỳ vọng chắc chắn cô ấy sẽ tiếp nhận. Tôi đã từng nói với không ít phụ huynh, không hiểu tại sao, một số phụ huynh vừa nghe đến từ "không quản" liền tỏ ra phản cảm.

Thấy chị bạn có vẻ kinh ngạc, tôi liền kể cho chị nghe câu chuyện dưới đây.

Mấy hôm trước tôi gặp một vị phụ huynh giáo huấn cậu con trai của mình rằng, hồi nhỏ nhà ông bà nội đông con, ông bà lại bận, có ai quản bố đâu, bố được như ngày hôm nay, không phải dựa vào tính tự giác của mình đó sao. Bố và mẹ con quan tâm đến con như vậy, hàng ngày bỏ ra bao nhiêu thời gian kèm con học hành, nhưng con lại không hề cố gắng, tại sao con lại thiếu tự giác như thế?

Vì tôi và vị phụ huynh này biết nhau khá rõ, nên tôi nói thẳng với anh rằng: Anh nói đúng, chính vì hồi nhỏ không có ai quản anh, nên anh mới học được tính tự giác; con trai anh không tự giác, chính là do cháu bị quản một cách thái quá. Những việc mà đáng lẽ cháu phải nghĩ, thì đều có bố mẹ nghĩ thay rồi; những điều mà cháu cần phải tự mình cảm nhận, thì đã có bố mẹ nhắc nhở cho rồi, việc gì cháu còn phải tự mình để ý những chuyện này nữa, cháu làm gì có cơ hội để học cách tự quản lý mình nữa? Người bố này không hài lòng với câu nói của tôi, bèn phản bác "Nếu nói như chị, không quản con trẻ, là có thể làm tròn bổn phận của người làm bố làm mẹ ư, sự hết lòng của chúng tôi là sai ư?!". Vì chuyện này mà một thời gian dài anh không thèm chuyện trò gì với tôi.

Phản ứng của vị phụ huynh này không có gì là bất ngờ. Tôi đã gặp không ít bậc phụ huynh quản thúc con quá nhiều, luôn muốn thuyết phục họ cho trẻ một ít không gian và thời gian tự do, để cho trẻ có cơ hội phạm một số sai lầm, liền đề nghị họ từ sau quản lí con trẻ ít thôi - đây là con đường buộc phải kinh qua để có thể giải quyết vấn đề này. Tuy nhiên lời đề nghị của tôi phần lớn vấp phải những lời chất vấn của phụ huynh. Trong mắt họ, để phụ huynh "không quản" con trẻ đồng nghĩa với việc bắt họ từ bỏ quyền nuôi dưỡng con, họ cảm thấy rất chối tai và phản cảm. Thực tế là họ không muốn đi lý giải cái "không quản" mà tôi nói ở đây là gì - nó không phải là bỏ bớt trách nhiệm của bố mẹ, mà là một phương thức giải quyết vấn đề, một phương thức tư duy tôn trọng con trẻ mà phụ huynh cần phải tạo dựng trong lòng.

Chị bạn tôi gật đầu, phụ huynh luôn yêu cầu con trẻ phải sửa khuyết điểm này khuyết điểm nọ; nhưng đối với những khuyết điểm mà người khác chỉ ra cho họ, họ lại không chịu chấp nhận, trong lòng không chịu thừa nhận mình có khuyết điểm này. Tôi cũng gật đầu, đây chính là lý do vì sao làm công tác tư tưởng cho phụ huynh vô cùng khó, cũng là nguyên nhân căn bản khiến rất nhiều vấn đề ở trẻ khó được giải quyết.

Chúng tôi trầm ngâm trong giây lát, chị bạn nói, những điều em nói chị đã hiểu hết rồi. Tuy nhiên, chị có một vấn đề cụ thể. Giả dụ con trẻ chuẩn bị thi đến nơi rồi, ví dụ sắp thi vào cấp ba hoặc thi đại học, mà con vẫn không chịu học, hoặc là chuẩn bị phải thi hết học phần môn đàn piano rồi, mà con vẫn không chịu tập trung luyện đàn, thế thì phụ huynh nên làm thế nào, lẽ nào cũng không nói gì ư?

Tôi nói, đối với một đứa trẻ, sắp có kỳ thi quan trọng đến nơi mà vẫn không chăm chỉ học tập, đây thực sự là một vấn đề khá nghiêm trọng. Nhưng sự "không tự giác" này chỉ là hiện tượng bên ngoài, đằng sau phản ánh một loạt vấn đề, ví dụ không đủ lý trí, chán ghét, khả năng tự kiểm soát kém, giá trị quan không chín chắn, thiếu lòng tự trọng, tự ti... Nói thật là hàng loạt vấn đề này có mối quan hệ nhân quả nhất định với cách quản lý không phù hợp của phụ huynh từ lâu nay. Nếu bố mẹ muốn quản, thì nhất thiết phải thay đổi phương pháp, dùng phương pháp trước đây chắc chắn là không ổn, bởi tình trạng hiện nay của trẻ chính là kết quả của biện pháp "quản" mà bạn áp dụng từ lâu nay. Còn về chuyện dùng phương pháp gì để quản, tôi không thể đưa ra một biện pháp có hiệu quả ngay lập tức, chỉ có thể nói phải dựa vào tình hình cụ thể của từng đứa trẻ, bệnh nhẹ trị nhẹ, bệnh nặng trị nặng, vấn đề của trẻ càng nghiêm trọng, bố mẹ càng phải thay đổi phương pháp giáo dục một cách căn bản, càng phải có đủ độ kiên nhẫn, tìm cách bồi dưỡng ý thức tự giác của trẻ. Về điểm này, tôi vẫn muốn nêu ra kinh nghiệm của mình. Có thể sẽ là một sự gợi ý cho các bậc phụ huynh.

Khi con gái Viên Viên của tôi vào lớp mười, nhân dịp lễ Giáng sinh chúng tôi đã tặng cho cô bé một chiếc máy CD bỏ túi, ý định của chúng tôi là muốn để con nghe nhạc sau những giờ học căng thẳng. Nhưng cô bé thường xuyên vừa làm bài tập vừa nghe nhạc, cách vài ngày lại đi mua đĩa, thuộc như lòng bàn tay những ca sĩ, ca khúc nổi tiếng thời đó. Theo kinh nghiệm của chúng tôi, học như vậy chắc chắn sẽ bị phân tâm. Nếu còn đang ở giai đoạn tiểu học, cô bé làm như vậy chúng tôi cũng không sốt ruột. Nhưng giờ đã lên cấp ba, thời gian quý giá như vậy, cạnh tranh khốc liệt như vậy, chỉ cần lơ là một chút, người khác sẽ vượt lên trước mình ngay. Tôi và ông xã có phần sốt ruột, liền nhắc nhở con trong lúc học tốt nhất không nên nghe nhạc, giải thích cho con rằng, bài tập ở cấp ba và ở cấp một không giống nhau, không phải là để hoàn thành, mà là để suy nghĩ và lý giải vấn đề trong quá trình làm.

Lần đầu chúng tôi nói, Viên Viên đáp rằng con biết rồi, đồng thời nói cô bé cảm thấy không ảnh hưởng đến việc học. Mấy ngày sau, chúng tôi nhìn thấy con gái ngày ngày vẫn vừa đeo tai nghe vừa làm bài tập, không kìm được, lại nhắc con. Lần này cô bé tỏ ra hơi bực, trách chúng tôi nói nhiều, nói cô bé tự biết như thế nào mới là tốt, bảo chúng tôi đừng quản cô bé nữa.

Một thời gian rất dài sau đó, mặc dù miệng chúng tôi không nói gì, nhưng trong lòng vẫn vô cùng sốt ruột. Không chỉ mỗi chuyện nghe nhạc, chủ yếu là thái độ lơ là trong học tập mà cô bé thể hiện ra đã khiến chúng tôi lo lắng. Lúc này, rất nhiều lần chúng tôi cũng đã nảy ra ý định "quản", nhưng cuối cùng vẫn kìm lại. Sau khi bàn bạc, tôi và ông xã quyết định, chuyện này không quản cô bé nữa, mặc kệ con.

Chúng tôi có suy nghĩ như thế này: Có lẽ là do cô bé chỉ cảm thấy mới lạ, hơn nữa hiện tại việc học chưa quá mức căng thẳng, lớp mười một, mười hai học hành sẽ căng thẳng hơn, đồng thời cảm giác mới lạ cũng sẽ hết, tự nhiên cô bé sẽ thấy lo lắng. Có lẽ là do cô bé bị ức chế về mặt tâm lý, muốn dùng phương pháp này để thả lỏng mình, sự lơ là mà cô bé đang thể hiện ra là một trạng thái mà cô bé buộc phải trải qua khi tự điều chỉnh mình. Có lẽ cô bé chỉ say mê âm nhạc, rất nhiều người trong độ tuổi thanh thiếu niên đều tỏ ra rất say mê một thứ gì đó ở một giai đoạn nào đó, nếu ngăn chặn thô bạo sẽ không tốt - với bao giả thuyết "có lẽ" này, chúng tôi phân tích rằng hành vi học tập của con người do hai hệ thống hợp thành, một hệ thống là cơ thể, một hệ thống là tâm lý. Dùng phương pháp ép buộc có thể khiến một đứa trẻ ngồi xuống trước bàn học, mắt nhìn vào sách vở, tay cầm bút - kể cả mọi bộ phận trên cơ thể em đó đã vào vị trí, nhưng không ai có thể khiến suy nghĩ của em cũng vào được vị trí. Nếu không xuất phát từ tính tự giác tự nguyện, kể cả chúng tôi có yêu cầu Viên Viên cất máy CD đi, cô bé cũng sẽ không vì thế mà chuyên tâm học hành hơn, ngược lại, đầu óc có thể càng cách xa việc học. Nếu Viên Viên nói không ảnh hưởng đến việc học đồng thời nói mình biết thế nào mới là tốt, chúng tôi phải nghe theo lời con.

Chính vì thế, tôi và ông xã đã nhắc nhở nhau, quản chặt cái miệng của mình, không nói về chuyện này nữa. Trong quá trình này chúng tôi cảm nhận được rằng, "không nói" là một chuyện còn khó thực hiện hơn cả "nói". Hành vi của con trẻ hàng ngày đều là sự thách thức về tâm lý đối với bạn, điều đó thực sự đòi hỏi phụ huynh phải có đủ lí trí và lòng nhẫn nại để giải quyết chuyện này. Đương nhiên, thời gian trôi qua, chúng tôi đã thực sự không để tâm đến nữa, quên hẳn việc quản cô bé. Không biết từ bao giờ, Viên Viên không còn nghe nhạc trong lúc học nữa, mãi cho đến khi chúng tôi phát hiện ra chiếc máy CD trên giá sách của cô bé đã bám rất nhiều bụi.

Sau khi vào đại học tôi đã hỏi Viên Viên chuyện này. Viên Viên nói vừa nghe nhạc vừa làm bài tập chắc chắn sẽ bị phân tâm, điểm này thực tế cô bé cũng biết, nhưng lúc đầu lại cứ thích nghe, không kiểm soát được mình. Đến năm lớp mười hai học hành căng thẳng như vậy, trong lòng không muốn để việc gì ảnh hưởng đến việc học nữa, khi làm bài tập đương nhiên cũng sẽ không nghe nữa. Xem ra trong lòng con trẻ cũng hiểu rất rõ mọi việc, chỉ cần trẻ có chí tiến thủ, có tinh thần trách nhiệm đối với mình, chắc chắn sẽ tự điều chỉnh mình.

Chị bạn tôi nói: Ừ, càng nghe chị càng hiểu rõ hơn, đây chính là phương pháp "vô vi nhi trị"(1) của Lão Tử.

_________________

(1) Vô vi nhi trị: Tư tưởng cơ bản của Đạo gia, không làm mà vẫn cai trị được (BTV).

Tôi cười nói, cũng gần như là vậy. Thấy chị vẫn chưa tỏ ra chán, tôi liền say sưa nói tiếp, con người sinh ra không phải là để người khác "quản", tự do là cái mà mỗi chúng ta ai cũng trân trọng nhất. Trẻ em càng nên phải để chúng thể hiện bản tính của mình, được trưởng thành một cách tự do, không có gì trói buộc. Trẻ em là một thế giới tồn tại độc lập hoàn mỹ, trong cơ thể bé nhỏ chúng ẩn chứa sức sống mạnh mẽ vô biên, trong quá trình trưởng thành chúng có một tiềm lực biểu đạt tự mình nhào nặn, tự mình thành hình, giống như bên trong một hạt giống có ẩn chứa rễ, lá, hoa, trong điều kiện thích hợp, tự nhiên sẽ phát triển. Nếu phụ huynh có niềm tin của người nông dân và sự quản lý phù hợp, con trẻ chắc chắn sẽ trưởng thành tốt hơn.

Chị bạn than rằng, bình thường đến trường họp phụ huynh, hiệu trưởng hoặc các cô giáo vừa nhắc đến vấn đề của các con liền nhấn mạnh phụ huynh phải quan tâm nhiều đến con, phải bỏ ra nhiều thời gian gần gũi với con, quản lý con. Thông qua buổi nói chuyện ngày hôm nay tôi mới biết rằng, thực ra hiện nay, vấn đề của rất nhiều trẻ không phải là do bố mẹ quản ít, mà ngược lại là vì bố mẹ quản quá nhiều.

Tôi cười nói, chị đã chạm đến điểm mấu chốt của vấn đề rồi. Phụ huynh phải nhận thức được giới hạn của mình, biết rằng ở một giai đoạn phát triển và phương diện phát triển nào đó của trẻ, chị sẽ không thể làm được gì, hoặc là không cần phải làm gì cả - ở điểm này, nếu chị không sợ làm mất lòng người khác, thì chị nên về kiến nghị với người bạn đồng nghiệp của chị rằng, với tình hình như chị ấy hiện nay, "không làm gì cả" mới là biện pháp tốt nhất, "không quản" chính là biện pháp quản tốt nhất.

Lưu ý đặc biệt

Một biểu hiện điển hình nhất của sự không tôn trọng trẻ chính là quản thúc trẻ quá nhiều, hay cũng chính là chỉ đạo hoặc can thiệp quá nhiều, rất nhiều trình tự phát triển bình thường của trẻ bị đảo lộn.

Những phụ huynh quản con quá kỹ lưỡng, quá nghiêm khắc, phần lớn đều là những người rất chỉn chu trong công việc, trong cuộc sống, động cơ thành công của họ rất mạnh mẽ, khả năng tự quản của họ rất tốt, trong công việc hoặc sự nghiệp đều là những người đặt ở đâu cũng làm tốt, đạt được những thành tựu nhất định. Cũng chính vì thế, trong việc giáo dục con trẻ, họ càng khát khao thành công hơn, cũng rất tự tin, mang mô hình quản lý mình áp dụng vào con trẻ. Tuy nhiên, về cơ bản họ đều thất vọng.

Mệnh lệnh và giám sát là giáo dục ư? Không phải! Nếu giáo dục mà đơn giản như vậy, vị phụ huynh nào cũng có thể thỏa lòng ước nguyện thì thế giới đã không còn những lời than thở rằng con không thành tài nữa. Thành phần chủ yếu của mệnh lệnh và giám sát là quản thúc, kiểm soát.

"Không nói" là một chuyện còn khó làm hơn cả "nói". Hành vi của con trẻ hàng ngày đều là sự thách thức về tâm lý đối với bạn, điều này thực sự đòi hỏi phụ huynh phải có đủ lí trí và lòng nhẫn nại để giải quyết chuyện này.

Trẻ em là một thế giới tồn tại độc lập hoàn mỹ, trong cơ thể bé nhỏ của chúng ẩn chứa sức sống mạnh mẽ vô biên, trong quá trình trưởng thành chúng có một tiềm lực biểu đạt tự mình nhào nặn, tự mình thành hình, giống như bên trong một hạt giống có ẩn chứa rễ, lá, hoa, trong điều kiện thích hợp, tự nhiên sẽ phát triển. Nếu phụ huynh có niềm tin của người nông dân và sự quản lý phù hợp, con trẻ chắc chắn sẽ trưởng thành tốt hơn.

CHƯƠNG 34: HÃY LÀM NHỮNG NGƯỜI BỐ NGƯỜI MẸ BIẾT "NGHE LỜI"

Cho dù các bậc phụ huynh yêu thương con mình đến đâu, nếu thường xuyên đặt ra yêu cầu "phải biết nghe lời" với trẻ, đồng thời luôn yêu cầu trẻ phải phục tùng mình, thì thực chất anh ta chính là người của chủ nghĩa quyền uy. Những người như thế gần như không bao giờ nghi ngờ về tính chính xác và tính không thể phủ định đối với yêu cầu mà họ đặt ra cho con trẻ, trong tiềm thức của anh ta chưa bao giờ bình đẳng thật sự với con. Nhưng trong mắt con trẻ, họ chỉ là những bậc phụ huynh "không chịu nghe lời".

Yêu cầu con trẻ phải biết "nghe lời" là chuyện hết sức bình thường trong cuộc sống của chúng ta. Nghe lời hay không, ngoan hay không, đã trở thành một tiêu chuẩn rất đơn giản để người ta đánh giá một đứa trẻ. Nhưng trong gia đình tôi, có lẽ là do tôi và ông xã luôn có ý thức, chính vì thế chúng tôi rất ít khi sử dụng từ "nghe lời" với Viên Viên; ngược lại, chúng tôi lại muốn làm người bố người mẹ biết "nghe lời" hơn.

Khi Viên Viên khoảng hai tuổi, một lần tôi và một người bà con đưa cô bé đến quảng trường Thiên An Môn chơi. Trên đường đến bến xe bus phải đi qua một cây cầu bộ hành. Viên Viên không đi trên bậc thang, mà lại đòi đi trên bệ xi măng ở hai bên lan can cố định chỉ rộng khoảng mười centimet, cô bé luôn thích đi những con đường "độc đạo" như vậy. Người bà con nói, chúng ta đừng đi cái này, đi lên bậc thang có được không, mau còn lên xe bus. Viên Viên không nghe. Tôi nói với người bà con rằng, kệ con bé, bé thích đi như vậy cứ kệ bé.

Đôi bàn tay nhỏ của Viên Viên nắm vào lan can, chầm chậm lê bước lên trên, tôi đứng bên cạnh trông cô bé, đề phòng trượt ngã.

Lúc này, lại có một cậu bé lớn hơn Viên Viên một chút đi đến, thấy Viên Viên đi như vậy, liền đòi sang đường trượt bên cạnh men theo lan can để đi, mẹ cậu bé nói "Đi cẩn thận, nghe lời nào!". Rồi kéo cậu bé đi.

Phải mất rất nhiều công sức Viên Viên mới leo được lên trên cầu, cô bé rất phấn khởi, vẫn muốn men theo lan can đi từ đầu cầu bên này sang đầu cầu bên kia. Người bà con nói, Viên Viên ngoan nào, mình cũng nghe lời như bạn nhỏ vừa rồi nhé, không đi đường này nữa, được không. Nghĩ đến thái độ của người bà con, tôi cũng nói với Viên Viên rằng: "Xuống đây đi con, mình đi nhanh lên một chút được không, đi như thế chậm lắm". Viên Viên không chịu, lại bám vào lan can, lê từng bước một. Nhìn thấy cô bé rất hào hứng, tôi cũng không quản nữa.

Cuối cùng đã qua hết mặt cầu, đến lúc đi xuống, Viên Viên vẫn hiếu kỳ muốn thử cảm giác men theo lan can đi xuống. Đi được nửa đường cô bé hình như không thấy mới lạ nữa, cũng cảm thấy thực sự không tiện, mới chịu xuống.

Đi qua cây cầu này đáng lẽ chỉ mất một phút bây giờ phải mất khoảng mười phút. Tôi có thể cảm nhận được sự sốt ruột của người bà con. Cô ấy cười nói với tôi rằng, chị thật là một người mẹ tốt, con không chịu nghe lời như vậy mà chị vẫn có đủ kiên nhẫn, em thấy chị luôn nghe lời con, con bé đòi làm gì chị đều để bé làm như vậy.

Tôi rất hiểu ý cô ấy, lúc đó cô ấy còn chưa có con, không biết mỗi đứa trẻ đều "không biết nghe lời". Tôi đành phải thầm xin lỗi cô ấy. Giữa lợi ích của người lớn và lợi ích của con trẻ, trước tiên tôi sẽ lựa chọn lợi ích của trẻ, cho dù lúc đó người mà tôi dẫn đi không phải là con gái tôi, là con gái của cô ấy, tôi cũng sẵn lòng cùng trẻ chậm rãi đi qua cầu - chúng ta đưa trẻ đi chơi, tại sao cứ nhất thiết phải coi việc đến quảng trường Thiên An Môn mới là có ý nghĩa, coi việc qua cầu là vô nghĩa, con trẻ chơi ở đâu chẳng là chơi. Có lẽ trong mắt Viên Viên, cầu bộ hành còn thú vị hơn nhiều so với quảng trường Thiên An Môn.

Trong mắt người khác, việc tôi và bố Viên Viên làm người bố người mẹ biết nghe lời có lúc hơi thái quá. Tết năm Viên Viên mười hai tuổi, chúng tôi từ Bắc Kinh về Nội Mông Cổ ăn Tết. Kế hoạch ban đầu là mùng tám đi, ăn sáng xong xuôi, chúng tôi xách túi lớn túi bé chuẩn bị lên đường, Viên Viên lề mề mặc quần áo, tỏ ra không muốn đi, nói ở nhà ông bà nội bao nhiêu ngày, ở nhà bà ngoại mới được hai ngày, chưa được chơi thỏa thích với hai người chị đã phải đi. Nhìn thấy vẻ lưu luyến giữa cô bé với hai người chị, cả ba như muốn khóc. Chúng tôi nghĩ về muộn một hôm cũng không có gì đáng ngại, chỉ có điều tôi và ông xã về đến Bắc Kinh không có thời gian nghỉ ngơi, ngày hôm sau đã phải đi làm ngay. Thế là chúng tôi quyết định không đi ngày hôm đó nữa, cởi bớt quần áo ra, đồ đạc đã chuyển lên xe lại bê xuống. Ba đứa trẻ mừng rỡ nhảy tâng tâng. Bà ngoại Viên Viên sợ chúng tôi làm như thế quay về sẽ rất mệt, thấy chúng tôi quá nuông chiều con. Nhưng sự "nuông chiều" của chúng tôi không phải để Viên Viên biến thành một người coi mình là trên hết, mà hoàn toàn ngược lại, cô bé rất hiểu người khác, tất cả những người đã từng gặp Viên Viên đều nói cô bé vừa hiểu biết vừa chín chắn. Thực sự cô bé phát triển toàn diện hơn bố mẹ. Chúng tôi thực sự rất tôn trọng suy nghĩ của con, đặc biệt là khi cô bé lớn dần lên, ngày càng trở nên hiểu biết, có vấn đề gì không biết cách giải quyết, chúng tôi lại bàn bạc với con, nghe ý kiến của con, trước mặt con biến thành những vị phụ huynh "biết nghe lời" thực sự.

Là phụ huynh, đương nhiên không phải chúng tôi chuyện gì cũng đều "nghe lời", trong quá trình trưởng thành của Viên Viên cũng có rất nhiều xung đột với cô bé. Nhưng hiện giờ nghĩ lại, dường như tất cả mọi xung đột đều phản ánh lên vấn đề của phụ huynh, hay có nghĩa là đều bao hàm sự không thấu hiểu hoặc phương thức giải quyết vấn đề không thích đáng của phụ huynh đối với con trẻ.

Năm Viên Viên bốn tuổi, tôi và người bạn Tiểu Vu đưa Viên Viên và cô con gái của Tiểu Vu là Huyên Huyên đến công viên núi Long Hổ chơi. Chúng tôi leo núi trên con đường đất nhỏ, hai cô bé chạy đằng trước, cả hai đều mặc quần áo sạch đẹp, gọn gàng. Tôi và Tiểu Vu đi sau, vừa nói chuyện vừa để mắt đến con.

Hai cô bé đi trước đột nhiên bò ra đất. Tôi và Tiểu Vu nhìn thấy, vội gọi con đứng dậy. Hai đứa trẻ không chịu nghe, vẫn cứ bò như vậy, chúng tôi liền chạy đến, kéo chúng dậy, phủi đất cho chúng, phê bình chúng làm bẩn quần áo. Cả hai cô bé đều tỏ ra không vui. Chuyện này cũng giống như bao chuyện nhỏ khác trong cuộc sống, chẳng mấy chốc mà tôi đã lãng quên. Mãi cho đến sau này, khi Viên Viên học lớp bốn, lớp năm, có một lần cô bé phê bình tôi không hiểu cô bé, đột nhiên lại nhắc đến chuyện này.

Viên Viên nói lần đó hình như là lần đầu tiên cô bé leo núi, lúc đó cô bé và Huyên Huyên đi đằng trước, tự nhiên lại cảm thấy hiếu kỳ, đây rõ ràng là đang đi lên núi mà, tại sao gọi là "leo núi". Chúng cảm thấy từ "leo"(1) này rất thú vị, để mình được "leo núi" thực sự, chúng quyết định dùng tứ chi để bò. Kết quả là chúng vừa mới bắt đầu "bò", chúng tôi liền gọi chúng đứng dậy, khiến cả hai đều cụt hứng.

_________________

(1) Từ "leo" (爬) trong tiếng Trung còn có nghĩa khác là "bò" (ND).

Nghe Viên Viên nói vậy, tôi mới nhớ ra hình như đúng là có chuyện như vậy. Tôi vừa thương con vừa hối hận, hỏi: Tại sao lúc đó con không nói ra suy nghĩ của mình, nếu mẹ biết các con nghĩ như vậy, chắc chắn sẽ không ngăn cản các con, suy nghĩ của các con rất đáng yêu. Viên Viên nói hồi đó bọn con còn bé, trong lòng nghĩ như thế, nhưng không thể diễn đạt ra bằng lời ngay được. Nếu như mẹ từ từ hỏi con tại sao lại làm như vậy, có thể chúng con sẽ nói ra được. Tiếp đó Viên Viên lại phê bình, người lớn thường xuyên không chịu động não, chỉ thích chỉ huy trẻ con, lại còn luôn miệng trách trẻ con không chịu nghe lời.

Lời phê bình của Viên Viên khiến tôi tâm phục khẩu phục, đúng vậy, tại sao leo núi lại không thể "bò", "bò" là một chuyện thú vị biết bao. Quần áo bẩn có thể giặt, nếu bị rách cũng không có gì nghiêm trọng. Vì một lý do rất nhỏ là sợ làm bẩn quần áo, mà phá hoại một cuộc thí nghiệm đầy niềm vui như thế của trẻ, thật đúng là sai lầm.

Có bao nhiêu điều sai lầm như thế, tôi cũng ngại nhớ lại. Giá như thời gian có thể quay trở lại, chắc chắn tôi sẽ làm tốt hơn, sẽ không đối xử với con một cách độc đoán như vậy nữa.

Sự phát triển của ý thức và khả năng diễn đạt của con trẻ thường không đồng bộ, rất nhiều thứ đã nghĩ đến nhưng lại không nói được ra, hoặc là những điều nói ra có một khoảng cách rất lớn so với ý định ban đầu của chúng. Phương thức biểu đạt mà chúng sử dụng nhiều nhất là nghe lời hay không nghe lời, phục tùng hoặc chống đối, cười hoặc khóc. Người lớn không nên đơn giản cho rằng cứ nghe lời, phục tùng hay cười là tốt, không nghe lời, chống đối hoặc khóc là không tốt, không nên không phân biệt trắng đen phải trái mà bắt con trẻ phải "nghe lời". Nhất thiết phải thông qua các cách biểu đạt của chúng, phát hiện ra nguyện vọng của trẻ. Và còn phải nghĩ cách để giúp chúng dùng ngôn ngữ để trình bày suy nghĩ của mình.

Tôi nhớ đến một câu chuyện khi Viên Viên ba tuổi rưỡi.

Hồi đó bố bé đang công tác ở địa phương khác, mấy tháng mới về một lần. Cô bé rất nhớ bố, thường xuyên hỏi bao giờ bố về, tại sao bố của bạn Triết hàng xóm lại không đi công tác xa.

Lúc đó ti vi đang chiếu một bộ phim truyền hình có tên Chỉ cần em sống hạnh phúc hơn anh. Kể về câu chuyện một người mẹ ở làng SOS tận tâm chăm sóc mấy em bé mồ côi, yêu một chàng trai nhưng không đến được với nhau. Viên Viên cũng xem bộ phim này với tôi tuy thỉnh thoảng cũng có lúc bỏ giữa chừng.

Tập phim hôm đó có nội dung như sau, các con không chịu nghe lời, mẹ bực quá bỏ nhà ra đi, mấy đứa trẻ không có ai chăm sóc, không được ăn cơm, lại nhớ mẹ, rất đáng thương. Dường như Viên Viên xem tập phim này rất chăm chú.

Sau khi xem xong, đã đến giờ đi ngủ, tôi bảo cô bé uống một chút nước trước rồi đi đánh răng. Cô bé vừa không cầm cốc nước, cũng không để ý đến lời tôi nói, mà hỏi liên mồm về các tình tiết trong phim, tôi đã nghe ra được ý là cô bé muốn biết tại sao người mẹ lại bỏ nhà ra đi, tại sao lại không cần các con của bà nữa, mẹ có còn quay về nữa không? Bị hỏi nhiều quá tôi cũng bực, nói đừng hỏi nữa, mau uống nước đi ngủ đi. Viên Viên miễn cưỡng cầm cốc nước, định nói gì xong lại thôi, rồi đột nhiên òa khóc.

Bình thường cô bé rất ít khóc, điều này khiến tôi vô cùng sửng sốt, tưởng rằng cô bé sốt ruột thay cho những em bé trong phim, liền vội nói, mẹ của các bạn ấy chắc chắn sẽ về, ngày mai chúng ta lại xem, chắc chắn sẽ về con ạ. Tiếng khóc của Viên Viên không nhỏ đi, xem ra điều mà cô bé nghĩ không phải là điều này.

Tôi tin chắc rằng không phải cô bé khóc vì lý do sức khỏe như đau bụng gì đó, bèn hỏi: Tại sao con gái mẹ lại khóc, con nói cho mẹ nghe được không? Tôi lau nước mắt cho cô bé, lại hỏi mấy lần nữa, cô bé mới vừa khóc vừa nói: "Thế bố của các bạn ấy đi đâu rồi ạ?". Tôi bế cô bé lên, nói con gái đừng khóc nữa, có phải con nhớ bố rồi không, tháng sau bố sẽ về, ngày mai chúng ta sẽ gọi điện cho bố nhé. Cô bé vẫn vừa khóc vừa lắc đầu. Xem ra câu trả lời mà cô bé cần cũng vẫn không phải là câu này.

Tôi thấy rất lạ, thơm lên má cô bé, khuyến khích cô bé nói ra nguyên nhân. Có lẽ là cô bé muốn nói, cố gắng thôi không khóc nữa, nhưng lại không nói ra được, trông rất luống cuống.

Tôi liền thay đổi cách hỏi: Có phải con muốn mẹ làm một việc gì đó không, con nói ra đi, mẹ sẽ đi làm, có được không? Viên Viên gật đầu, rồi cô bé lại nghĩ một cách rất khó khăn, nói "Mẹ ơi chúng ta đổi sang ngôi nhà khác đi, ngôi nhà này không tốt". Nói xong lại òa khóc.

Câu nói của cô bé khiến tôi không biết đâu mà lần, xem ra Viên Viên vừa ấm ức lại vừa hoảng hốt. Tôi hỏi cô bé tại sao phải đổi nhà khác, cô bé lại khóc nức nở nói, "Ngôi nhà này không tốt, con muốn đổi sang nhà khác".

Tôi không biết trong lòng cô bé đang nghĩ cái gì, liền tìm một chiếc khăn lau mặt cho cô bé, dỗ cô bé nín khóc, để cô bé nói ra muốn đổi sang một ngôi nhà như thế nào. Viên Viên cố gắng ngừng khóc, xem ra rất muốn trả lời tôi, nhưng lại không nói ra được, ấp a ấp úng rất tội.

Tôi nghĩ một lát, hỏi: Có phải con không thích nhà của chúng ta không? Cô bé gật gật đầu. Điều này thực sự khiến tôi không tài nào hiểu nổi, tại sao đột nhiên cô bé lại không thích ngôi nhà của chúng tôi nữa, chắc chắn phải có nguyên nhân khác. Tôi lại lựa lời hỏi tiếp: "Có phải con không thích đồ dùng gì đó ở trong nhà mình không? Con không thích cái gì, nói cho mẹ biết được không?".

Viên Viên nghĩ một lát, rồi lại òa khóc, vừa khóc vừa nói "Không như trong ti vi, không thích ngôi nhà có chậu đỏ, mẹ ơi mình đổi sang nhà khác đi!". Tôi hỏi cô bé thế nào là "ngôi nhà có chậu đỏ", bé vừa khóc vừa nhìn xuống dưới, chỉ tay vào chiếc chậu nhựa màu đỏ đựng đồ chơi dưới đất.

Giờ thì tôi đã hiểu ra được nguyên nhân. Trong ti vi có một cô bé tên là Á Á, cũng chừng ba, bốn tuổi, đồ chơi của cô bé được đựng trong một chiếc chậu nhựa màu đỏ. Chậu đồ chơi của Á Á lại giống hệt với chậu đựng đồ chơi của Viên Viên. Chiếc chậu đựng đồ chơi màu đỏ đó nhiều lần xuất hiện trước ống kính, tôi còn chỉ cả cho Viên Viên xem, nói cô bé và Á Á đều có một chậu đồ chơi. Hôm nay cô bé xem phim thấy Á Á không có mẹ nữa, trông rất tội nghiệp, nhưng cô bé lại không hiểu được các tình tiết cụ thể trong bộ phim, có lẽ trái tim non nớt đã suy luận rằng - ngôi nhà có chậu màu đỏ đó, bố sẽ không ở nhà, mẹ sẽ bỏ nhà ra đi - chính vì thế cô bé vô cùng lo lắng.

Sau khi hỏi chuyện, gợi ý cho cô bé từ từ nói ra suy nghĩ của mình, quả nhiên đúng là nguyên nhân này.

Tôi liền dùng những lời cô bé có thể hiểu để an ủi cô bé, cuối cùng khiến cô bé tin rằng, mẹ sẽ mãi mãi không bao giờ bỏ nhà ra đi, sau này hàng ngày bố cũng sẽ sống cùng bé, những điều này không liên quan gì đến chiếc chậu đỏ.

Sau khi trút được gánh nặng, Viên Viên vui vẻ đi ngủ. Ngắm nhìn gương mặt thanh thản đang ngủ rất ngon của con gái, tôi cảm thấy hiểu được suy nghĩ của trẻ thật vô cùng quan trọng. Giả dụ người lớn cảm thấy trẻ nhỏ không biết gì, không chịu gạn hỏi xem trẻ muốn nói gì, dỗ dành hoặc mắng vài câu cho qua chuyện, nỗi thắc mắc trong lòng trẻ không được tháo gỡ, trẻ sẽ đau khổ và bất an trong bao lâu nữa.

Trong cuộc sống đúng là thường xuyên gặp phải một số đứa trẻ thực sự "không chịu nghe lời".

Một hôm tôi và mấy người bạn đi ăn cơm, một chị bạn đưa cậu con trai bảy, tám tuổi đến. Thức ăn đã bê lên rồi, mọi người đang chuẩn bị cầm đũa, đột nhiên cậu bé đòi mẹ đưa ra ngoài mua một món đồ chơi gì đó, người mẹ nói muốn mua cũng phải đợi ăn cơm xong hãy đi. Cậu bé không chịu, đòi đi ngay, bám riết quấy rầy mẹ, khiến mọi người cũng không được thoải mái.

Cậu bé này xem ra đúng là "không chịu nghe lời" như người mẹ nói, dường như cậu không biết thấu hiểu và thông cảm với bất kỳ ai. Mọi người dùng mọi cách để khuyên cậu ăn cơm xong hãy đi, muốn trêu cho cậu vui, muốn cậu ăn ít cơm, nhưng cậu không chịu ăn miếng cơm nào, không chịu nghe theo lời khuyên của ai. Bà mẹ không động đến cậu con nữa, bảo mọi người cứ để mặc cậu.

Sau đó có một chú trêu muốn "chạm cốc" với cậu, tiện tay với lấy một lon Coca Cola đưa cho cậu, cậu bé đón lấy, xem ra cũng đã ưng bụng. Đang lúc con trẻ chuẩn bị mở lon Coca, mẹ cậu liền vội ngăn lại nói đừng uống Coca Cola, uống nước hạnh nhân đi. Cậu bé nói muốn uống Coca Cola, người mẹ liền giằng lấy lon Coca, đưa một lon nước hạnh nhân cho con, nói, uống cái này mới tốt. Cậu bé không chịu, hậm hực nói: Mẹ chẳng bao giờ cho con uống Coca Cola, ngày nào cũng bắt con uống sữa chua và nước hạnh nhân! Người mẹ nói: Đã nói với con bao nhiêu lần rồi, Coca Cola không bổ béo gì cả, uống cái đó làm gì!

Bên cạnh có người khuyên người mẹ, hay là hôm nay phá lệ một lần, cho con uống Coca Cola, uống ít thôi. Vẻ mặt người mẹ tỏ ra rất kiên quyết, nói không thể để con trẻ thích làm gì thì làm, tuyệt đối không được uống ngụm Coca Cola nào. Nói rồi bật lon nước hạnh nhân ra, rót một cốc đặt xuống trước mặt cậu con, nói: "Nghe lời mẹ nào, uống cái này đi!". Cậu con lại hậm hực không chịu uống.

Tôi thầm than trong lòng, có một bà mẹ "không chịu nghe lời" như thế, có đứa con trai chịu nghe lời mới là lạ!

Bố mẹ là tấm gương đầu tiên đồng thời cũng là tấm gương quan trọng nhất của con trẻ. Nếu bất kỳ việc nào bố mẹ cũng muốn thuyết phục con trẻ làm theo suy nghĩ của mình, suốt ngày bắt con trẻ phải phục tùng mình, vô hình trung sẽ dạy cho con trẻ cũng dùng phương pháp giống như thế để đối xử với người khác. Con trẻ sẽ học được rất nhanh cách trói buộc bố mẹ, "không nghe lời" chính là sợi dây chão mà chúng thường dùng, tiêu cực nhưng có hiệu quả. Những sự việc như thế này tích tụ quá nhiều, sẽ hình thành nên tâm lý cực đoan, phát triển thành một bản tính quá khích.

Rất nhiều cách làm tưởng chừng rất quen thuộc trong giáo dục, phía sau thực ra có rất nhiều sai lầm mà người ta không nhìn thấy được. Nhiều năm nay người ta đã quen với việc yêu cầu con trẻ phải biết "nghe lời", đây dường như là muốn tốt cho con, nhưng nếu phân tích sâu, có thể thấy đây là sự bất bình đẳng giữa người lớn và trẻ em. Không phải phụ huynh không muốn đối xử với con trẻ một cách bình đẳng, mà là không cảnh giác trước ý thức quyền uy của mình, không ý thức được rằng mình đã đóng vai trò của một nhân vật quyền uy trước mặt con trẻ.

Nhà triết học Erich Fromm phê phán kịch liệt luân lý học của chủ nghĩa quyền uy, cho rằng cái mà nó chủ trương chính là "phục tùng là cái thiện lớn nhất, không phục tùng là cái ác lớn nhất. Trong luân lý học của chủ nghĩa quyền uy, tội ác không thể tha thứ chính là đối kháng"(1).

___________________

(1) Erich Fromm, Người vì mình, Tôn Y Y dịch, Tam Liên thư điếm, tháng 11-1988, tr.32.

Cho dù các bậc phụ huynh yêu thương con mình đến đâu, nếu thường xuyên bắt trẻ phải "nghe lời", đồng thời luôn yêu cầu trẻ phải phục tùng mình, thì thực chất anh ta chính là người của chủ nghĩa quyền uy. Những người như thế gần như không bao giờ nghi ngờ về tính chính xác và tính không thể phủ định đối với yêu cầu mà họ đặt ra cho con trẻ, trong tiềm thức của anh ta chưa bao giờ có sự bình đẳng thật sự với con. Nhưng trong mắt con trẻ, họ chỉ là những bậc phụ huynh "không chịu nghe lời".

Về cơ bản có thể khẳng định rằng, tất cả những người luôn tưởng mình là đúng, tính cách quá khích, cực đoan, trong tuổi thơ của anh ta chắc chắn có một thời gian khá dài phải sống trong sự phục tùng ý chí của người khác, nguyện vọng cá nhân không ngừng bị đè nén. Đây là vết thương tâm lý mà môi trường thời ấu thơ để lại cho anh ta, suốt đời khó có thể chữa lành. Rất nhiều người đã áp dụng sự cực đoan, quá khích này lên thế hệ sau của mình, rồi lại để lại dấu vết cực đoan lên thế hệ sau nữa.

Đương nhiên, làm một phụ huynh biết "nghe lời" chắc chắn không phải là bảo sao nghe vậy, không thể phá vỡ ranh giới đạo đức. Đối với những hành vi ra lệnh, yêu cầu bất lịch sự, những điều kiện trao đổi quá giới hạn, những lời nói thô lỗ không lễ phép, một câu cũng không thể nghe. Nếu không chính là dung túng. "Biết nghe lời" và dung túng là hai vấn đề hoàn toàn trái ngược nhau. Thực chất của "biết nghe lời" là nên hiểu con như thế nào, đối xử bình đẳng với con ra sao; dung túng chỉ là nuông chiều. Biết "nghe lời" sẽ đào tạo ra được những công dân có khí chất dân chủ; dung túng chỉ có thể cho ra lò những bạo quân ngạo mạn.

Rousseau nói: "Khi con trẻ hoạt động, đừng dạy trẻ phải phục tùng người khác như thế nào; đồng thời, khi bạn làm việc cho trẻ, cũng đừng để trẻ học được cách bắt ép người khác. Hãy để cho trẻ cảm nhận được sự tự do của mình trong hành động của trẻ và hành động của bạn"(1). Dùng cách nói của bài viết này để trình bày, chính là phụ huynh và con trẻ đều không nên khống chế đối phương, cần phải làm một người "biết nghe lời". Và phụ huynh với vai trò là người chiếm thế mạnh và thế chủ động, là người khai sáng ra cục diện - muốn có một đứa con biết nghe lời, nhất thiết phải ghi nhớ rằng: Trước mặt con trẻ trước hết hãy làm một vị phụ huynh "biết nghe lời".

___________________

(1) Jean-Jacques Rousseau, Emile, Lý Bình Âu dịch, NXB Giáo dục nhân dân, tái bản lần thứ nhất tháng 5-2001, tr.80 (Bản dịch tiếng Việt Jean-Jacques Rousseau, Emile hay là về giáo dục Lê Hồng Sâm, Trần Quốc Dương dịch, Bùi Văn Nam Sơn giới thiệu, NXB Tri thức, xuất bản tháng 7 -2008, 692 trang).

Lưu ý đặc biệt

Vốn là chúng ta đưa trẻ đi chơi, tại sao cứ nhất thiết phải coi việc đến quảng trường Thiên An Môn là có ý nghĩa, coi việc qua cầu là vô nghĩa, con trẻ chơi ở đâu chẳng là chơi. Có lẽ trong mắt Viên Viên, cầu bộ hành còn thú vị hơn nhiều so với quảng trường Thiên An Môn.

Quần áo bẩn có thể giặt, nếu bị rách cũng không có gì nghiêm trọng. Vì một lý do rất nhỏ là sợ làm bẩn quần áo, mà phá hoại một cuộc thí nghiệm đầy niềm vui như thế của trẻ, thật đúng là sai lầm.

Hiểu được suy nghĩ của trẻ thật vô cùng quan trọng. Giả dụ người lớn cảm thấy trẻ nhỏ không biết gì, không chịu gạn hỏi xem trẻ muốn nói gì, dỗ dành hoặc mắng vài câu cho qua chuyện, nỗi thắc mắc trong lòng trẻ không được tháo gỡ, trẻ sẽ đau khổ và bất an trong bao lâu nữa.

Nếu bất kỳ việc nào bố mẹ cũng muốn thuyết phục con trẻ làm theo suy nghĩ của mình, suốt ngày bắt con trẻ phải phục tùng mình, vô hình trung sẽ dạy cho con trẻ cũng dùng phương pháp giống như thế để đối xử với người khác. Con trẻ sẽ học được rất nhanh cách trói buộc bố mẹ, "không nghe lời" chính là sợi dây chão mà chúng thường dùng, tiêu cực nhưng có hiệu quả. Những sự việc như thế này tích tụ quá nhiều, sẽ hình thành nên tâm lý cực đoan, phát triển thành một bản tính quá khích.

CHƯƠNG 35: HỌC CÁCH MỞ CUỘC "HỌP PHỤ HUYNH"

Hiện nay có một thực tế khiến người ta phải đau lòng là, rất nhiều học sinh tiểu học, cấp hai, cấp ba rất sợ họp phụ huynh, ngày nhà trường tổ chức họp phụ huynh thường trở thành ngày "khổ sở" của con trẻ, đặc biệt là một số học sinh nam có thành tích học tập không tốt lắm, buổi họp phụ huynh thực sự là "lệnh trừng phạt" giáng xuống đầu trẻ. Trong kinh nghiệm của chúng, buổi họp phụ huynh chính là "buổi họp nghe điểm phẩy" và "buổi họp mách tội" của cô giáo. Hậu quả là, sau buổi họp phụ huynh, nhẹ thì bị mắng, nặng thì ăn đòn.

Năm Viên Viên học lớp bốn, có một lần tôi đi họp phụ huynh cho cháu. Cô giáo chủ nhiệm biểu dương mấy em học sinh, nhắc đến Viên Viên, nói cô bé nhảy cóc từ lớp hai lên, tuổi nhỏ nhất lớp, nhưng vẫn là một trong những học sinh học giỏi nhất của lớp. Điểm cần lưu ý là trong giờ học có lúc không tập trung nghe giảng, cô gợi ý cho tôi sau khi họp xong đến gặp cô giáo dạy các môn khác để trao đổi. Và thế là sau khi họp xong, tôi liền lên văn phòng gặp các cô để tìm hiểu tình hình của con.

Trong đó cô giáo dạy môn đạo đức nói Viên Viên học rất tốt, chỉ có điều trên lớp thường không chú ý nghe giảng, thỉnh thoảng lại còn cãi lời cô giáo, có cảm giác cô bé này rất kiêu ngạo. Cô giáo dạy môn "xã hội" ngồi bên cạnh nghe thấy thế, liền tiếp lời, cảm thấy học sinh này đúng là khá kiêu ngạo, có lúc cô giáo giảng bài, cô bé tỏ ra rất không phục, ngồi dưới lẩm bẩm gì đó, gọi đứng dậy phát biểu, cô bé còn nói cô giáo giảng không đúng.

Nghe thấy cô giáo nói như vậy, tôi cũng thấy sốt ruột. Về chuyện Viên Viên trên lớp không chú ý nghe giảng, tôi không cho là nghiêm trọng lắm, với những gì mà tôi hiểu về con gái, biết con khá chắc chắn trong việc học, những gì buộc phải chăm chú nghe, những gì chỉ cần chú ý một chút để nghe, những gì hoàn toàn có thể không nghe, cô bé đều biết rõ. Thậm chí tôi còn cho phép con đọc trộm tiểu thuyết trong những giờ mà cô bé không thích học, như thế một là có thể tiết kiệm thời gian, hai là có thể tránh nói chuyện riêng với các bạn. Điều mà tôi lo là vấn đề kiêu ngạo mà cô giáo nói. Từ khi đi học mẫu giáo Viên Viên đã tỏ ra thông minh, lanh lợi, luôn được các cô giáo quý mến, tôi sợ con bé thấy mình hơn các bạn nên coi mình quá cao chăng. Tôi mong con luôn luôn có một thái độ bình thường, chín chắn. Hiện giờ các cô giáo đánh giá như vậy, thật sự là rất tồi tệ.

Thế là sau khi về nhà tôi liền nói với con, hôm nay mẹ đi họp phụ huynh, các cô giáo phản ánh con học rất khá, nhưng có phần kiêu ngạo, còn cãi lời cô giáo, có phải như vậy không?

Viên Viên tỏ rõ vẻ sửng sốt, nói con không cãi cô giáo, hỏi cô giáo nào nói như vậy. Tôi không muốn nói với con là cô giáo nào nói, sợ sau này con sẽ có ác cảm với cô giáo đóng góp ý kiến, liền nói, không chỉ một cô nói như vậy. Ai nói không quan trọng, quan trọng là tự mình phải kiểm điểm lại xem có phải mình có tư tưởng kiêu ngạo hay không, đừng nghĩ rằng mình giỏi giang, hơn người.

Nét mặt Viên Viên tỏ ra rất khó hiểu, nói với giọng rất không vui, con không kiêu ngạo, kiêu ngạo là gì chứ? Tôi biết cô bé đang hỏi những chuyện mà mình làm, chuyện nào có thể gọi là kiêu ngạo. Bèn nói, cô giáo cũng không nêu ra chuyện cụ thể, con thử nghĩ xem, cãi cô giáo từ bao giờ, con nói như thế nào, có phải tỏ ra giỏi giang trước mặt cô giáo hay không. Viên Viên bực lắm, nói lớn: "Con không có, con không nghĩ mình giỏi giang!". Thái độ này của cô bé khiến tôi rất không vui, liền phê bình, con không thế, thế tại sao các cô giáo đều nói như vậy, không chịu kiểm điểm mình, mà đã nóng nảy lớn tiếng rồi!

Viên Viên tỏ ra vô cùng ấm ức, im lặng một lát, lẩm bẩm một câu trong miệng "Tại sao các cô lại đều nói như vậy" rồi khóc òa lên. Bình thường Viên Viên rất ít khóc, giây phút này, cô bé không những tỏ ra ấm ức, ánh mắt còn lộ rõ vẻ sợ hãi.

Cô bé khóc như vậy, đột nhiên tôi ý thức ra rằng mình đã trầm trọng hóa vấn đề, vượt quá khả năng chịu đựng của con trẻ.

Một đứa trẻ mới chín tuổi làm sao có đủ khả năng kiểm điểm lại mình có kiêu ngạo hay không, nếu ở trường có một số việc nào đó cô bé làm không ổn, thì cũng nên tìm cách để cô bé nhận thức được vấn đề, vui vẻ sửa lại. Và tôi nói như vậy, sẽ chỉ khiến con trẻ thêm không biết đâu mà lần. Thời gian sau đó, có thể cô bé không còn "kiêu ngạo" nữa, nhưng cũng sẽ trở nên mất tự tin, tưởng rằng các cô giáo đều chỉ trích mình, đều nghi ngờ các cô, không còn giữ được tâm trạng bình thường khi tiếp xúc với cô giáo.

Tôi vội bế cô bé lên đùi mình, nói: Mẹ xin lỗi con gái, mẹ nói không chuẩn, nói hơi quá sự thật. Không phải các cô giáo đều nói như vậy, chỉ có hai cô nói thôi, là cô dạy môn đạo đức và cô dạy môn xã hội. Các cô giáo khác đều không nói đến vấn đề này. Nghe thấy tôi nói như vậy, thái độ của Viên Viên mới dịu đi được một chút và ngừng khóc.

Tôi nói, mẹ và cô giáo trực tiếp đưa định nghĩa "kiêu ngạo" ra với con là không đúng. Nhưng con thử nghĩ lại xem mình có cãi cô giáo bao giờ không, không lễ phép khi nói chuyện với cô, hoặc là gặp cô không chào chẳng hạn?

Viên Viên nghĩ một lát, nói, trong giờ học đạo đức, cô giáo yêu cầu trả lời "ý nghĩa của việc xem ti vi", không có bạn nào giơ tay phát biểu, cô giáo liền gọi Viên Viên đứng lên trả lời, Viên Viên không nghĩ ra được "ý nghĩa" nào, liền trả lời "Xem ti vi không có ý nghĩa gì ạ". Rất nhiều bạn đã cười. Cô giáo không vui, nói xem ti vi có thể học được kiến thức, đây không phải là ý nghĩa hay sao, sao lại nói là không có ý nghĩa? Viên Viên liền phản bác, thế tại sao bố mẹ lại không muốn cho con xem ti vi, đều nói xem ti vi ảnh hưởng đến học hành. Lời phản bác của Viên Viên khiến cô giáo không vui, phê bình cô bé rằng tưởng mình biết nhiều hơn cô giáo.

Còn về cô giáo dạy môn xã hội, Viên Viên không nhớ lại được có vụ xung đột cụ thể nào, cô bé chỉ không thích cô giáo này. Viên Viên nói cô giáo này giảng bài thường nói những câu không chính xác, ví dụ nói người miền Nam khôn, người miền Bắc đều là người hẹp hòi, còn thường xuyên chửi học sinh, các bạn trong lớp đều không thích cô dạy môn xã hội, chính vì thế khi gặp cô giáo này Viên Viên cũng không thích chào.

Tôi không biết phải nói gì, chỉ biết là phải khen ngợi tinh thần thích chất vấn của con gái, trong mắt một số cô giáo, ưu điểm này chính là khuyết điểm. Từ trước đến nay Viên Viên luôn là người bụng sao miệng vậy, ở độ tuổi này, cô bé còn chưa biết cách giấu những suy nghĩ của mình. Nhưng chắc chắn là cần phải giải quyết vấn đề ấn tượng mà cô bé để lại cho cô giáo.

Trong lúc đó tôi không biết nên nói chuyện này với con như thế nào, liền đợi đến tối ông xã về, sau khi bàn bạc, ngày hôm sau chúng tôi lại nói chuyện này với con.

Trước hết chúng tôi nói với con rằng câu trả lời của cô bé trong giờ học đạo đức không có gì là sai, nghĩ thế nào thì trả lời như thế, đây là một ưu điểm. Nhưng do hầu hết các cô giáo cấp một không quen với việc tranh luận với học sinh, chính vì thế từ lần sau không cần thiết phải nói như vậy trong giờ học nữa. Chúng tôi gợi ý cho con về sau nếu có suy nghĩ gì, sau khi hết giờ có thể tìm cô để trao đổi, nếu cô giáo tỏ ra không muốn nghe, thì về nói chuyện với bố mẹ, bố mẹ rất thích nghe "quan điểm" khác của con. Chúng tôi còn bàn luận một lát về "ý nghĩa của việc xem ti vi", để Viên Viên nhận thức được câu hỏi của cô giáo có phần vô vị, nhưng câu trả lời của cô bé cũng có phần tuyệt đối quá.

Để giúp cô bé có thể tiếp nhận một cách tốt hơn các cô giáo khác nhau, chúng tôi nói thêm với con rằng, nghề giáo viên cũng như bao ngành nghề khác, có người có tố chất cao, có người có tố chất thấp, đây là điều bình thường, không nên yêu cầu tất cả những cô giáo mà mình gặp đều khiến mình hài lòng. Nhưng đối với mỗi thầy cô trong trường chúng ta đều phải tôn trọng, không phải là tôn trọng thói xấu của họ, mà giống như tôn trọng bất kỳ người nào khác trên thế giới, chỉ cần người này không làm việc xấu, dù có một số điểm xấu mà mình không thích, thì chúng ta cũng vẫn phải tôn trọng người đó. Người có tố chất không cao vốn đã rất bất hạnh rồi, đó là vì từ nhỏ anh ta không được gặp một môi trường giáo dục tốt, nếu được giáo dục tốt, chắc chắn anh ta sẽ không có những biểu hiện như sau này. Nếu bây giờ chúng ta không tôn trọng anh ta, anh ta sẽ càng bất hạnh hơn, càng khó nâng cao tố chất hơn.

Những câu nói này của chúng tôi khiến Viên Viên cảm thấy có thể chấp nhận, nói xong cô bé liền đi làm việc của mình, xem ra tâm trạng rất thoải mái.

Chúng tôi cảm thấy sau này phải trao đổi thường xuyên với cô giáo hơn, tìm hiểu nhiều hơn tình hình của con ở trường, nhưng không thể sau khi về nhà, chưa chuyện trò nghiêm túc với con đã vội vàng giáo dục hoặc giáo huấn con ngay. Tất cả mọi việc đều phải nhìn từ hai phía, vừa phải xem xét ý kiến của giáo viên, cũng phải nghĩ đến cảm nhận của trẻ. Sau cuộc họp phụ huynh lần này, nếu chưa biết đúng sai phải trái đã phê bình con một trận, bắt con phải tôn trọng cô giáo, thì sẽ khiến mâu thuẫn càng trầm trọng thêm, làm cho mối quan hệ giữa con và cô giáo ngày càng xấu đi. Lúc đó cô bé sẽ tức giận, cảm thấy oan ức; từ đó sẽ không tự tin nữa, trở nên nịnh bợ, a dua. Mục đích của chúng ta là nên để con học được cách tiếp xúc với cô giáo, điều chỉnh mình cho phù hợp với môi trường hiện tại, hài hòa với môi trường, nhưng phải giữ được sự tự tin, không để mất đi tính độc lập trong suy nghĩ.

Từ đó, chúng tôi rất chú ý đến vấn đề đem những chuyện trong buổi họp huynh về nhà chia sẻ cùng con trẻ, cho dù là những ưu điểm hay khuyết điểm của con, đều chú ý sao cho để cuộc nói chuyện có tác dụng giúp cô bé hoàn thiện mình, chứ không phải là để đả kích con.

Cuối học kỳ một năm lớp mười, nhà trường tổ chức họp phụ huynh, nội dung chủ yếu là thông báo tình hình thi cuối kỳ, điểm tổng kết của Viên Viên rất khá, chỉ có điểm phẩy môn toán hơi kém. Từ cấp một đến cấp hai, môn toán không phải là môn học sở trường của Viên Viên, sau khi vào cấp ba, các bạn trong lớp thực nghiệm tự nhiên của cô bé đều học khá môn toán, so với các bạn, điểm phẩy môn toán của Viên Viên không được tốt lắm. Cô giáo chủ nhiệm chính là cô giáo dạy toán, sau khi họp xong, tôi ở lại nói chuyện với cô, cô chủ nhiệm cũng nhắc đến chuyện Viên Viên hơi yếu môn toán, cho rằng cô bé nên tìm cách để nâng cao khả năng học toán, cần phải nắm vững kiến thức cơ bản hơn. Trên đường về nhà tôi suy nghĩ một hồi lâu, gạt đi ý định cho cô bé đi học thêm toán. Một là học sinh cấp ba đã bận lắm rồi, cuối tuần không để cho cô bé có ít thời gian tự do, sẽ không có lợi cho việc sắp đặt kế hoạch học tập chung của cô bé. Có thể điểm môn toán sẽ được nâng lên, nhưng các môn học khác sẽ bị ảnh hưởng. Hai là tôi cảm thấy Viên Viên học không tốt môn toán, không phải là vấn đề số lượng giờ học, mà là vấn đề niềm say mê và sự tự tin. Hai cô giáo dạy toán mà Viên Viên gặp ở cấp một và cấp hai đều ảnh hưởng đến niềm say mê học toán của cô bé, nếu đánh thức được sự tự tin và niềm say mê của Viên Viên đối với môn học này, chắc chắn thành tích học tập sẽ được cải thiện. Hiện tại một điều kiện có lợi là cô giáo chủ nhiệm chính là cô giáo dạy toán, cô giáo này dạy rất hay, công tác chủ nhiệm cũng rất tốt, rất được các bạn trong lớp yêu quý và tôn trọng. Có lẽ đây là cơ hội cải thiện.

Sau khi về đến nhà tôi thông báo nội dung của cuộc họp phụ huynh cho Viên Viên nghe, đưa bảng điểm cho cô bé xem. Bảng điểm thống kê rất đầy đủ, ghi rõ các nội dung như điểm phẩy các môn của từng học sinh, điểm trung bình của các môn trong khối, điểm trung bình của các môn trong lớp, xếp thứ tự của từng học sinh trong lớp, đều liệt kê cụ thể. Lớp của Viên Viên là lớp thực nghiệm đầu tiên của trường, các bạn đều học rất giỏi, điểm phẩy các môn đều cao hơn thành tích trung bình của khối. Trong khi điểm phẩy các môn của Viên Viên đều cao hơn điểm phẩy trung bình của lớp, chỉ có điểm phẩy môn toán thấp hơn điểm phẩy trung bình của lớp. Xem xong bảng điểm Viên Viên không nói gì, tôi biết cô bé không hài lòng với điểm môn toán, nhưng vì từ xưa đến nay không mạnh ở môn toán nên cũng không biết phải làm thế nào.

Tôi nghĩ lúc này tôi tuyệt đối không nên nói lại những điều cô giáo dạy toán đã trao đổi với tôi cho con nghe. Mặc dù lời của cô giáo là thực tế khách quan, nhưng con trẻ cũng đã biết thực tế này, ngoài việc nhấn mạnh một lần nữa điểm yếu của Viên Viên ở môn toán, để cô bé thêm mất tự tin, không có ý nghĩa gì đối với sự tiến bộ của cô bé. Phụ huynh không nên giả thiết con trẻ đều là những vị anh hùng biết khắc phục khó khăn, khi bị chỉ ra điểm yếu nhất định sẽ khắc phục được điểm yếu; hoàn toàn ngược lại, nếu một điểm yếu nào đó của trẻ bị nhắc đi nhắc lại nhiều lần, sẽ khiến chúng nghĩ rằng bẩm sinh mình đã yếu cái đó, mình hoàn toàn bất lực, đành phải chấp nhận số phận. Mục đích của tôi là muốn tạo dựng lòng tự tin cho con, khích lệ cô bé học tốt môn toán, chính vì thế cần phải thay đổi cách nói.

Tôi nói với Viên Viên rằng: "Cô giáo nói mấy bài thi toán mặc dù con thi không được lí tưởng lắm, nhưng cô cảm thấy thực ra con rất có tiềm năng trong môn toán". Nghe tôi nói như vậy, Viên Viên tỏ ra hơi kinh ngạc: Thật ạ, môn toán con thi kém như vậy, tại sao cô giáo lại cảm thấy con có tiềm năng nhỉ? Tôi nói: Cô giáo dạy toán của con dạy tốt như vậy, dạy hết học sinh khóa này đến khóa khác, dựa vào kinh nghiệm và cảm giác của mình, chắc chắn cô sẽ biết học sinh nào có tiềm năng, nếu không tại sao cô lại nói như vậy.

Tôi nhận ra được vẻ xúc động trong lòng Viên Viên. Cô giáo chủ nhiệm nói như vậy, khiến cô bé cảm thấy bất ngờ, có được nhận thức mới về khả năng học toán của mình, hóa ra mình cũng có tiềm năng.

Tôi lại nói với con rằng, cô giáo bảo con không nên sốt ruột, trước hết không nên sốt sắng so bì thành tích với các bạn, mình cần phải bình tâm lại, chú ý đi theo chương trình dạy của cô. Không nên quá chú trọng việc giải đề khó, khi đã nắm vững kiến thức cơ bản, gặp vấn đề gì cần đào sâu suy nghĩ, cho đến khi nào hiểu rõ được vấn đề, giải quyết được vấn đề mới không còn vấn đề nữa - những câu nói liên quan đến học tập này, thực ra là do cô giáo nói với tất cả các phụ huynh, chắc chắn nó sẽ thích hợp với tất cả các học sinh. Tạo cho con sự tự tin, đem lại cho con một điều kỳ vọng, đây là sự khích lệ lớn lao đối với con trẻ. Còn cụ thể phải học như thế nào, tôi biết mình không có đủ khả năng để chỉ đạo con, nhưng tôi tin rằng tâm trạng ổn định, chín chắn sẽ giúp con trong vấn đề này. Có được tâm trạng ấy, cô bé sẽ chủ động tìm ra những phương pháp phù hợp với mình, sẽ phát huy được tối đa năng lực của mình.

Viết đến đây, tôi nghĩ, có một số phụ huynh, rõ ràng là sự nhận thức của họ đối với một số môn học rất hời hợt, nhưng lại tưởng rằng mình có đủ khả năng chỉ đạo con trẻ, đưa ra những lời gợi ý linh tinh, chỉ huy bừa bãi. Ví dụ có bậc phụ huynh muốn con học được cách làm văn, liền giằng lấy cuốn tiểu thuyết con trẻ đang say sưa đọc, bắt con đọc cuốn những bài văn mẫu; có bậc phụ huynh dựa vào quảng cáo hoặc cách làm của các bậc phụ huynh khác, đi mua cho con trẻ các đề luyện thi khác nhau, quy định mỗi ngày con trẻ phải làm mấy câu; có bậc phụ huynh lại đặt ra mục tiêu bắt con mỗi ngày học mười từ mới tiếng Anh, một tháng học thuộc được ba trăm từ, một năm học thuộc ba nghìn từ... Chính vì thế tôi muốn nhấn mạnh một lần nữa rằng, là phụ huynh, không nên coi mình là nhà thông thái, nếu không nắm được toàn bộ vấn đề, đừng nên chỉ đạo bừa bãi trong việc học hành của con. Điều mà bố mẹ cần làm chính là bảo vệ niềm say mê học tập của trẻ, tạo dựng lòng tin cho trẻ trong việc học. Có được niềm say mê và sự tự tin, bạn còn sợ trẻ không học tốt ư, còn sợ trẻ không tìm được phương pháp ư.

Thực tế đã chứng minh rằng, trong thời gian sau đó, Viên Viên đã có sự khởi sắc rất lớn trong môn toán, thành tích càng ngày càng ổn định. Đương nhiên giữa chừng cũng có lúc thi không tốt, cô bé sẽ tỏ ra hơi chán nản, chúng tôi liền ngầm cho cô bé biết, cô bé có tiềm năng toán học. Nói với con rằng thi cử luôn mang tính ngẫu nhiên, hơn nữa bản thân việc phát hiện vấn đề chính là thu hoạch, để cô bé có thể bình tâm trong việc học. Cô giáo dạy toán của Viên Viên cũng đã khích lệ cô bé. Tự tin và bình tâm chính là "lớp học thêm" tốt nhất, để cô bé có sự tiến bộ lớn trong việc học môn toán, thành tích từ tốp dưới của lớp vượt lên tốp đầu.

Phụ huynh và giáo viên chuyện trò, trao đổi về tình hình học tập của con là một biện pháp tìm hiểu con trẻ có hiệu quả. Nhưng bố mẹ nên "truyền đạt" như thế nào thì phải động não một chút, không nên vấn đề nào cũng đều truyền đạt một cách "chân thực" toàn bộ tình hình cho con nghe. Nhất thiết phải để ý đến cách đặt vấn đề và ngôn từ mà bạn sử dụng khi "truyền đạt" sẽ ảnh hưởng như thế nào đến con trẻ, mang tính xây dựng, hay mang tính phá hoại, có tác dụng khích lệ hay ức chế đối với con trẻ.

Hiện nay có một thực tế khiến người ta phải đau lòng là, rất nhiều học sinh tiểu học, cấp hai, cấp ba rất sợ họp phụ huynh, ngày nhà trường tổ chức họp phụ huynh thường trở thành ngày "khổ sở" của con trẻ, đặc biệt là một số học sinh nam có thành tích học tập không tốt lắm, buổi họp phụ huynh thực sự là "lệnh trừng phạt" giáng xuống đầu các em. Trong kinh nghiệm của chúng, buổi họp phụ huynh chính là "buổi họp nghe điểm phẩy" và "buổi họp mách tội" của cô giáo. Hậu quả là, sau buổi họp phụ huynh, nhẹ thì bị mắng, nặng thì ăn đòn.

Những phụ huynh đánh mắng con sau buổi họp phụ huynh chắc chắn là những người bố, người mẹ thô bạo, đơn giản. Phần lớn trong số họ bình thường không chủ động tiếp xúc, tìm hiểu qua thầy cô, chỉ khi đến ngày họp phụ huynh hoặc giáo viên "mời bố mẹ", mới nghe được một số tình hình ở trường của con. Giáo viên phản ánh với họ một số vấn đề của con như không chấp hành kỷ luật, thành tích học tập không tốt..., đều là lý do khiến họ tức giận, họ không suy nghĩ xem vấn đề của con nên giải quyết như thế nào, không kiểm điểm lại trong quá trình giáo dục mình có gì sai sót không, không suy nghĩ xem nên giúp đỡ con trẻ như thế nào cho có hiệu quả, họ chỉ muốn nhanh chóng tìm con để tính sổ. Những vị phụ huynh như thế bình thường đã đối xử với con một cách thô bạo, đơn giản, họp phụ huynh xong về đến nhà liền trừng trị con trẻ, làm như thế không phải là để "giáo dục" trẻ mà đúng hơn là họ chỉ muốn trút cơn thịnh nộ của mình, muốn hả giận mà thôi. Nhưng hành động này chỉ có thể khiến cho vấn đề của trẻ càng thêm tồi tệ.

Con trẻ rất nhạy cảm và yếu đuối, nếu các cuộc gặp gỡ giữa phụ huynh và giáo viên biến thành sự kiện khủng bố khiến con trẻ cảm thấy mất mặt, dễ bị chửi mắng, hậu quả chỉ có thể khiến cho trẻ căm hận giáo viên, chán ghét nhà trường; khiến trẻ mất đi chí tiến thủ và khả năng phán đoán trong các phương diện như học tập, sự tự tin, đạo đức; và cuối cùng những vấn đề này phần lớn sẽ phản ánh trong học tập, ảnh hưởng đến thành tích học tập của trẻ.

Kể cả thông qua buổi họp phụ huynh, bố mẹ phát hiện ra các vấn đề nghiêm trọng như con trẻ học hành tụt lùi, không giữ kỷ luật, đánh nhau với bạn, thậm chí là bỏ học, về đến nhà cũng không nên đánh chửi con trẻ. Trước hết cần phân tích, trao đổi với giáo viên, cố gắng tìm ra nguyên nhân của vấn đề. Không phải tự nhiên mà con trẻ lại có những chuyện đó. Xảy ra điều này, chắc chắn là do một số vấn đề tích tụ lâu ngày không được giải quyết hoặc là một nhân tố bên ngoài nào đó khiến một số vấn đề nhỏ trở nên xấu đi. Ví dụ một đứa trẻ đột nhiên không muốn học nữa, cần phải suy nghĩ xem có phải quan hệ giữa trẻ và bạn bè cùng lớp xuất hiện vấn đề gì không, có phải bị một cô giáo nào đó phê bình mà cảm thấy ấm ức, hoặc bị người nào đó đe dọa; thành tích của con trẻ tụt dốc, thì nên suy nghĩ xem cách quản lý việc học hành của trẻ có phù hợp hay không, quan sát xem gần đây tinh thần của trẻ thế nào, có hứng thú với cái gì, chủ yếu quan hệ với những ai, trẻ có bị người nào đả kích hoặc dụ dỗ hay không... Điều quan trọng nhất là cần chú ý chuyện trò, gần gũi với trẻ, trước hết phải để trẻ tin tưởng bạn, tâm sự được với bạn những điều thắc mắc hoặc khó khăn mà trẻ đang gặp phải, sau đó nhận được sự khích lệ và giúp đỡ của bạn.

Con trẻ có những biểu hiện không tốt, chửi một bài, đánh một trận là chuyện dễ dàng, và thực hiện xong cũng cảm thấy rất hả hê, vị phụ huynh nào cũng có thể làm được - chính vì thế nó được rất nhiều phụ huynh yêu thích và áp dụng. Chỉ có điều, nó không thể giải quyết bất kỳ vấn đề gì; chính vì thế, nó cũng sẽ khiến những bậc phụ huynh đã quen với việc giải quyết vấn đề một cách "hả hê", "dễ dàng" đó dần dần sẽ cảm nhận được rất nhiều điều không hả hê và không dễ dàng trong những năm tháng sau này do không có phương pháp dạy con.

Và sau khi nghe được vấn đề của con, biết cách bình tĩnh giải quyết, biết tự kiểm điểm mình, nói chuyện chân thành với con trẻ, cố gắng thấu hiểu con trẻ, tìm mọi cách để khích lệ con trẻ, khéo léo giúp trẻ giải quyết vấn đề - những điều này sẽ có phần hơi khó thực hiện, đòi hỏi phụ huynh phải bỏ ra rất nhiều lý trí và suy nghĩ - những vị phụ huynh có thể quan tâm đến sự trưởng thành suốt cuộc đời của con, lẽ nào không thể hy sinh những điều này cho con hay sao - giáo dục chính là nằm trong những chi tiết nhỏ này. Lúc này bạn bỏ ra một chút lý trí, suy nghĩ và trí tuệ, giải quyết, xử lý một cách khéo léo, nghệ thuật các vấn đề, con trẻ sẽ báo đáp bạn bằng sự xuất sắc gấp mười lần.

Lưu ý đặc biệt

Con trẻ rất nhạy cảm và yếu đuối, nếu các cuộc gặp gỡ giữa phụ huynh và giáo viên biến thành sự kiện khủng bố khiến con trẻ cảm thấy mất mặt, dễ bị chửi mắng, hậu quả chỉ có thể khiến cho trẻ căm hận giáo viên, chán ghét nhà trường; khiến trẻ mất đi chí tiến thủ và khả năng phán đoán trong các phương diện như học tập, sự tự tin, đạo đức; và cuối cùng những vấn đề này phần lớn sẽ phản ánh trong học tập, ảnh hưởng đến thành tích học tập của trẻ.

Họp phụ huynh xong về đến nhà là trừng trị con trẻ, làm như thế không phải là để "giáo dục" trẻ mà đúng hơn là họ chỉ muốn trút cơn thịnh nộ của mình, muốn hả giận. Nhưng hành động này chỉ có thể khiến cho vấn đề của trẻ càng thêm tồi tệ.

Điều mà bố mẹ cần làm chính là bảo vệ niềm say mê học tập của trẻ, tạo dựng lòng tin cho trẻ trong việc học. Có được niềm say mê và sự tự tin, bạn còn sợ trẻ không học tốt, còn sợ trẻ không tìm được phương pháp ư?

Con trẻ có những biểu hiện không tốt, chửi một bài, đánh một trận là chuyện dễ dàng, và thực hiện xong cũng cảm thấy rất hả hê, vị phụ huynh nào cũng có thể làm được - chính vì thế nó được rất nhiều phụ huynh yêu thích và áp dụng. Chỉ có điều, nó không thể giải quyết được bất kỳ vấn đề gì; chính vì thế, nó cũng sẽ khiến những bậc phụ huynh đã quen với việc giải quyết vấn đề một cách "hả hê", "dễ dàng" đó dần dần sẽ cảm nhận được rất nhiều điều không hả hê và không dễ dàng trong những năm tháng sau này do không có phương pháp dạy con.

CHƯƠNG 36: KHÔNG LÀM NGƯỜI RỪNG MẶC ÁO COMPLET

Đánh chửi con có thể sẽ giải quyết được một vấn đề nhỏ trước mắt, nhưng lại gây ra tai họa ngầm lớn cho quá trình trưởng thành của trẻ, vết thương sẽ bám theo trẻ suốt đời.

Giáo dục bằng bạo lực có thể khiến con trẻ trở nên phục tùng, nhưng không giúp trẻ trở nên thông minh và hiểu biết hơn; có thể khiến trẻ trở nên nghe lời, nhưng sẽ không khiến chúng trở nên tự giác và có chí tiến thủ - giáo dục bằng bạo lực có thể thu được một số kết quả tạm thời, bề ngoài, nhưng nó phải trả giá bằng sự sa đọa và suy sụp của con trẻ. Trên ti vi có chương trình thảo luận có nên đánh con hay không. Khi hai phe "chủ trương đánh" và "phản đối đánh" tranh luận với nhau, tôi cảm thấy, vấn đề này đưa vào đây để thảo luận, bản thân đã là một chuyện đáng sỉ nhục - giống như một trăm năm trước thảo luận vấn đề có nên áp dụng chế độ một vợ một chồng hay không, phụ nữ có nên bó chân hay không - vì nó đã trở thành một chủ đề gây tranh cãi, cho thấy xã hội hiện nay vẫn thờ ơ và cho phép bố mẹ "đánh con".

Văn minh nhân loại phát triển đến ngày hôm nay, nông nghiệp sẽ không quay trở lại thời đốt rừng làm nương, quân sự sẽ không quay trở về thời sử dụng cung tên, búa rìu, y học sẽ không tụt lùi về thời phù thủy làm phép, chỉ có giáo dục gia đình động một tí là quay về thời thô bạo, dã man. Trẻ sống trong cùng một thời đại nhưng ở các gia đình khác nhau, do sự khác biệt trong quan niệm giáo dục của bố mẹ, môi trường sinh thái giáo dục của chúng có sự khác biệt rất lớn từ nguyên thủy đến văn minh.

Đánh con là một hủ tục và một thói xấu. Một người lớn dùng vũ lực để chinh phục trẻ em, cho dù tài sản giàu có, địa vị hiển hách đến đâu, học vấn uyên thâm đến đâu, lý do đánh người đầy đủ đến đâu, đều là những biểu hiện của sự thiếu trí tuệ. Trong giây phút này, bạn tưởng rằng mình mạnh mẽ và chính nghĩa, thực ra là thiếu lý trí, cậy mạnh hiếp yếu; trước mặt con trẻ yếu đuối, bạn hoàn toàn thất thủ về mặt tâm lý, chỉ có thể tìm sự cân bằng cho mình về mặt thể lực - sử dụng bạo lực dưới danh nghĩa của tình yêu, lúc này hành vi của bạn thô lỗ như vậy, chỉ là một người rừng mặc áo complet.

Mọi người đều nói trẻ em hiện nay được nuông chiều từ bé, tưởng rằng con trẻ suốt ngày được ngâm trong đường mật, trên thực tế, hiện tượng bạo lực trong giáo dục trẻ em ở Trung Quốc hết sức nghiêm trọng. Năm 2007, hai giáo sư của trường Đại học Luật Trung Quốc đã tiến hành một cuộc điều tra "hiện tượng bạo lực trong gia đình", kết quả cho thấy, gần hai phần ba trẻ em đã từng gánh chịu bạo lực gia đình. Trong số bốn trăm chín mươi tám sinh viên đại học được điều tra, năm mươi tư phần trăm số người thừa nhận mình đã từng bị bố mẹ đánh trong giai đoạn học cấp một, cấp hai, cấp ba.

Trước mặt kẻ yếu, dễ bộc lộ ra tính tình thật của một con người nhất. Rất nhiều người, trong mắt cơ quan, bạn bè, họ đều rất ôn hòa và có giáo dục, chỉ khi đứng trước mặt đứa con thân yêu nhất của mình, họ lại bộc lộ ra sự thô bạo một cách bất tự giác.

Có một đôi vợ chồng, cả hai đều là đồng hương của tôi, hai người đều công tác ở những công ty nổi tiếng tại Bắc Kinh, là dân văn phòng chính hiệu. Viên Viên nhà tôi và con trai họ tuổi xấp xỉ nhau. Điều từ lâu khiến họ không thể chấp nhận được là, tại sao con trai họ lại vô tích sự như vậy. Khi ngồi nói chuyện với nhau, họ luôn than thở thành tích học tập của con mình kém, ý thức kỷ luật kém, tính tình nóng nảy, ngưỡng mộ tôi có cô con gái ngoan, nói số họ hẩm hiu. Tôi biết họ thường xuyên đánh chửi con, luôn khuyên họ không nên đối xử với con như vậy, đồng thời nói với họ rằng con cái có được như ý hay không, không phải là dựa vào việc bốc xổ số để kiếm vận may, mà phải dựa vào giáo dục mới đào tạo được con trẻ. Họ luôn tỏ ra không đồng tình, cho rằng tôi không ở trong chăn, không biết chăn có rận.

Có một lần chị bạn đồng hương đó kể chuyện hồi con chị còn nhỏ, chị nói từ nhỏ con trai chị đã không chịu nghe lời, vào siêu thị đòi mua hết cái này đến cái khác, không mua sẽ nằm lăn ra đất ăn vạ. Chị rất bất bình nói: "Chỉ vì chuyện này, không biết đã đánh nó bao nhiêu lần!". Nếu đã là "không biết đã đánh bao nhiêu lần", chứng tỏ vấn đề này không được giải quyết triệt để. Mặc dù vì vấn đề này con trẻ phải chịu rất nhiều trận đòn, nhưng vẫn không có được một quan niệm đúng đắn, không hình thành nên sự lý trí, đứng giữa sự khuất phục và phản kháng không tìm được lối thoát, càng ngày con trẻ càng không biết phải làm sao.

Những vấn đề không thể giải quyết ở con trẻ, đằng sau chắc chắn phải do phương pháp giáo dục của bố mẹ. Đánh chửi là một phương pháp mà các bậc phụ huynh áp dụng nhiều nhất và áp dụng thành thạo nhất, nhưng nó cũng là cách giải quyết vô hiệu quả nhất, mang tính phá hoại nhất.

Mỗi đứa trẻ đều có những lúc "không chịu nghe lời". Tôi tin rằng sự "không chịu nghe lời" của mỗi đứa trẻ đều không cần phải sử dụng biện pháp đánh chửi để giải quyết.

Tôi cũng đã từng gặp nhiều em vào siêu thị đòi mua đồ. Còn nhớ khi Viên Viên ba, bốn tuổi, một lần cùng tôi vào siêu thị, cô bé muốn mua một loại đồ uống rất màu mè. Có lẽ là do cô bé nhìn thấy có bạn nhỏ khác uống cái này, trong khi tôi lại kiên quyết phản đối. Tôi nói với cô bé bằng giọng rất quả quyết rằng không thể mua cái này, không vệ sinh, bất cứ lúc nào cũng không được uống cái này. Lúc đó cô bé rất tức mẹ vì chuyện này, không chịu rời khỏi chỗ đó, cuối cùng nằm lăn ra đất ăn vạ.

Tôi không tức giận, coi như chuyện cô bé nghịch cát lúc bình thường, đợi cô bé như không có chuyện gì xảy ra. Trong quá trình này tôi vẫn ngó nghiêng các mặt hàng khác, nói chuyện với người bán hàng. Thấy tôi không tức giận, không để tâm đến hành động của cô bé, Viên Viên càng khóc hăng hơn.

Nền nhà rất lạnh, cũng rất bẩn, quần áo của Viên Viên đã lấm lem hết, mọi người đi qua đều nhìn cô bé. Tôi bình thản đứng đợi, không sốt ruột, đợi đến khi cô bé hết khóc, tôi mới ngồi xuống, hỏi với giọng thương lượng, chúng ta đi chứ? Thấy tôi tỏ ra quan tâm, Viên Viên lại bắt đầu khóc, tôi lại đứng dậy như không có chuyện gì xảy ra, đi lại trước mặt cô bé chờ đợi.

Mấy lần như vậy, cô bé không còn hào hứng nữa, tôi lại ngồi xuống mỉm cười hỏi, xong chưa, đi được chưa con? Ý thức ra được rằng có ăn vạ nữa cũng vẫn thế, Viên Viên liền ngoan ngoãn đứng dậy. Tôi kéo tay con, vui vẻ bước đi như không có chuyện gì xảy ra. Tôi không phê bình Viên Viên câu nào, cũng không giải thích phân tích gì thêm, vì lý do đã nêu ra rồi. Sau lần ấy Viên Viên không còn đòi mua loại đồ uống đó nữa. Hơn nữa, tất cả những gì tôi trả lời một cách kiên quyết là không mua, cô bé sẽ không đòi hỏi nữa, rất nghe lời.

Đối phó với trẻ thực ra đơn giản biết bao, cần gì phải động đến việc đánh chửi. Mỗi lần xung đột nhỏ đều là một cơ hội học tập của chúng, bố mẹ giải quyết một xung đột nhỏ một cách kiên nhẫn và chân thành, cũng chính là giải quyết được hàng loạt vấn đề về sau. Đánh chửi là biện pháp tồi nhất trong giáo dục, tôi không bao giờ tin rằng những người rêu rao tư tưởng "không đánh không nên người", "roi vọt cho người con hiếu thảo" lại thực lòng nghĩ như vậy. Phương pháp giáo dục dã man này thực ra hoàn toàn không có "yếu tố" giáo dục nào, nó chỉ giúp bố mẹ trút cơn thịnh nộ mà thôi.

Sau đó lại có một lần, anh bạn đồng hương này của tôi trong lúc vô tình đã nói đến chuyện gần đây lại đánh cho cậu con trai đang học cấp hai một trận, vì cậu con làm mất chiếc xe địa hình nhập khẩu hơn một nghìn tệ vừa mới mua xong, xe mới đi được một tháng.

Haizz, đây cũng là lý do để đánh con ư? Lúc này đây tôi nghĩ đến chuyện, tôi vừa mới bỏ ra bảy nghìn tệ để mua một chiếc máy quay phim, ống kính liền bị Viên Viên làm vỡ, thay một cái ống kính phải mất hai nghìn tệ, nhưng tôi không nói cô bé câu nào. Thậm chí ngay cả câu nhắc nhở như "lần sau phải chú ý" cũng không có. Trong tích tắc làm vỡ, con trẻ đã nhìn thấy tôi buồn biết bao, bản thân cô bé cũng rất buồn, thế là đủ rồi. Lẽ nào vì tôi không nhắc nhở và cảnh cáo cô bé một câu, lần sau cô bé sẽ không biết cẩn thận. Bố mẹ không nên nói những lời thừa, con trẻ mới nghiêm túc tiếp thu những câu nói hữu dụng của bạn.

Con trẻ gây tai họa đều là vô tình, tại sao chúng ta không thể tha thứ cho sự vô tâm hoặc những sai phạm bất đắc dĩ của trẻ? Hơn nữa, sau khi gây ra tai họa trong lòng trẻ đã rất đau khổ, cảm thấy rất xấu hổ rồi. Sự đánh chửi của bố mẹ chỉ khiến chúng mất đi lòng tự trọng, cảm thấy người lớn yêu những đồ vật và số tiền mất đi hơn, trẻ sẽ cảm thấy bố mẹ không thông cảm cho mình, trong lòng xuất hiện tâm lý chống đối, đồng thời cũng mất đi cảm giác áy náy, xấu hổ - thường xuyên "giáo dục" con trẻ như vậy, làm sao chúng có thể không biến thành người càng ngày càng không chịu nghe lời, càng ngày càng bất cần?

Tôi cười hỏi đùa anh bạn đồng hương này, lần trước anh mất điện thoại di động, hình như chiếc điện thoại đó rất đắt thì phải, về nhà vợ anh có đánh anh không? Anh biết tôi đang ám chỉ chuyện anh đánh con trai, cười nói: Làm sao có thể đặt chuyện của tôi và con lại với nhau được, nó là trẻ con, tôi là người lớn. Đánh nó là để nó nhớ, là tốt cho nó - trong giáo dục gia đình tồn tại rất nhiều kiểu logic phi lý như thế, đánh con thì nói là "vì muốn tốt cho con", trút giận thì nói là "giáo dục con". Đánh người lại còn nói đây là "yêu nên cho roi cho vọt", để người bị đánh còn phải cảm kích - thật là phi lý!

Đứng trước một người vị thành niên, văn minh lớn nhất của người lớn chính là đứng trên góc độ của con trẻ, cố gắng hiểu những điều trẻ nghĩ trẻ làm, giáo dục, định hướng cho trẻ bằng phương pháp mà chúng sẵn lòng tiếp nhận. Bạn buộc phải coi trẻ là một "con người" để đối xử bình đẳng, chứ không phải coi là một "con người yếu đuối" để chinh phục.

Đương nhiên phụ huynh không phải là thánh nhân, cũng sẽ có sự bột phát trong suy nghĩ vì những vấn đề liên quan đến con trẻ. Nhưng chúng ta nhất thiết không được thích gì làm nấy, phải học được cách kìm chế trước mặt con trẻ, không thể lúc vui thì chiều con lên tận trời xanh, không vui liền đánh chửi thỏa thích. Bố mẹ phải xác định được rằng: Bất kể con lớn bằng ngần nào, trong bất cứ thời điểm nào, vì bất cứ nguyên nhân nào, đều không được đánh chửi con. Cần nhớ rằng, phàm là những vấn đề có thể giải quyết bằng biện pháp đánh chửi, thì phương pháp giáo dục, thái độ ôn hòa cũng có thể hoàn thành.

Đánh chửi con trẻ cũng có thể trở thành một thói quen, khi đã hình thành, cũng sẽ không dễ sửa.

Một vị phụ huynh của em học sinh đang học cấp một đến gặp tôi để tư vấn. Chị thường xuyên đánh con. Chị nói với tôi rằng, mỗi lần đánh con xong đều vô cùng hối hận, nhưng tính tình nóng nảy, cứ gặp chuyện gì mà con làm chị bực mình, liền không kìm chế được. Sau khi gợi mở ra một số điều có liên quan, tôi đã hỏi một số câu khá kích thích chị, hỏi chị xem có thể thành thật trả lời những câu hỏi sau không: Khi lãnh đạo cơ quan làm chị tức giận, chị có chửi ông ta không? Khi anh chị em hoặc đồng nghiệp của chị khiến chị không vui, chị có ra tay đánh họ không? Thực ra, khi chuẩn bị thực hiện một hành động gì, trong tích tắc con người đã phán đoán ra được kết quả của hành động đó. Nếu phụ huynh nói không kìm chế được tính nóng nảy của mình trước mặt con trẻ, thì đó là vì trong lòng chị đã biết rất rõ rằng, đánh con trẻ một trận, vừa được hả giận, đồng thời trẻ sẽ không làm gì được mình. Trước mặt con trẻ, chị là nhân vật có quyền uy, là người chủ, chị không phải quan tâm đến hậu quả của việc đánh người, chính vì thế chị thường "không kìm chế được".

Mối quan hệ giữa các thành viên trong gia đình là mối quan hệ sâu sắc nhất trong cuộc đời mỗi con người, những điều cảm nhận được trong mối quan hệ này, hoặc tốt hoặc xấu, đều sẽ để lại ấn tượng và ảnh hưởng suốt đời cho con trẻ. Tôi đoán vị phụ huynh trên cũng đã từng gặp không ít hành động bạo lực gia đình khi còn nhỏ.

Nếu một đứa trẻ từ nhỏ đã bị đánh, mặc dù bản thân anh ta chính là người bị hại của giáo dục bạo lực gia đình, nhưng sau khi lớn lên rất có khả năng anh ta sẽ dùng chính phương pháp này để đối xử với con cái mình, cũng sẽ không quan tâm đến cảm nhận của con trẻ. Không phải anh ta không yêu thương con mình, mà là không biết yêu, thiếu khả năng yêu. Chúng ta thường nghe người khác nói rằng: Tính nết tôi nóng nảy, hưởng gene di truyền từ bố mẹ. Dường như cái "tính nết" này mang theo từ khi còn trong bụng mẹ. Trên thực tế "tính nết" không phải được di truyền theo dòng máu, mà là sự truyền tải về tâm lý xuất phát từ những trải nghiệm đối với cuộc sống.

Nhà giáo dục Liên Xô Vasyl Olexandrovych Sukhomlynsky nói, "Lớn tiếng quát mắng là một nét đặc trưng cơ bản rất tệ trong mối quan hệ giữa con người với con người. Tất cả những nơi xuất hiện những hành động lớn tiếng trách mắng, sẽ có những hành vi thô lỗ và hiện tượng thờ ơ trong tình cảm. Những đứa trẻ được giáo dục từ những lời trách mắng (trong gia đình còn có những cú đấm), mất đi khả năng cảm nhận được tình cảm tinh tế nhất của người khác, chúng không nhìn thấy cũng không cảm nhận được cái đẹp ở xung quanh, chúng vô cùng lạnh lùng, lãnh đạm, không hề có lòng thương, trong hành vi của chúng có lúc sẽ xuất hiện biểu hiện đáng sợ nhất ở con người - sự tàn nhẫn"(1).

_________________

(1) Vasyl Olexandrovych Sukhomlynsky, Sự chào đời của công dân, Hoàng Chi Thụy, Trương Bội Trâm dịch, NXB Khoa học giáo dục, tháng 4-2002, tr.338.

Một người bạn gái học cùng với tôi, mọi phương diện như công việc, quan hệ với mọi người... đều rất xuất sắc, nhưng lại thường xuyên đánh chửi con ở nhà. Một lần chúng tôi nói chuyện với nhau, khi nhắc đến người bố của mình, chị chỉ trích rất nhiều điểm xấu ở ông. Hồi nhỏ bố chị rất hay đánh chị. Chị cảm thấy những lý do mà ngày trước ông đánh chị đều rất vô lý, chị thực sự coi thường, thậm chí căm thù những hành động của ông. Sau đó chúng tôi lại nói chuyện đến con của chị, chị lại chỉ trích con chị không ra gì, kể ra một loạt những tội đáng đánh của con. Khi tôi nói rằng thái độ đối với con của chị bắt nguồn từ sự thô bạo của bố chị, chị liền phản đối ngay. Nói chị không giống với người bố của mình, bố chị đánh chị một cách rất vô lý, còn việc chị đánh con trai đều có lý do cả. Đúng vậy, hồi còn nhỏ nhà chúng ta chủ yếu thiếu lương thực, chính vì thế con nấu cơm khê sẽ bị ăn đánh. Hiện nay chắc chắn trẻ em sẽ không bị đánh vì chuyện này, nguyên nhân khiến chúng bị đánh có thể là do làm bài thi không tốt hoặc lên Internet - nhưng đây có gì là khác biệt đâu? Thực ra chị bạn này và người bố của chị đều vì cùng một nguyên nhân mà đánh con, đó là con trẻ làm mình không vui. "Phương pháp giáo dục" chung của họ đối với con trẻ chính là nắm đấm. Xét về vấn đề tu dưỡng đạo đức của phụ huynh, thực ra họ rất giống nhau.

Đánh chửi con có thể sẽ giải quyết được một vấn đề nhỏ trước mắt, nhưng lại gây tai họa ngầm lớn cho quá trình trưởng thành của trẻ, vết thương sẽ bám theo trẻ suốt đời. Những đứa trẻ thường xuyên bị đánh, thể xác và tinh thần của chúng đều bị tổn thương. Điều mà chúng cảm nhận được từ phía phụ huynh là nỗi sỉ nhục, là sự tự ti, khiến chúng học được cách đối xử thô bạo, kích động tâm lý phản nghịch trong chúng. Giống như khi gặp lạnh, người ta sẽ sởn gai ốc vậy, sẽ xảy ra hàng loạt sự thay đổi về mặt tâm lý và sinh lý ở trẻ một cách vô thức.

Nhà giáo dục người Italia, tiến sĩ Maria Montessori nói: "Khiếm khuyết của mỗi loại tính cách đều là do trẻ em phải chịu sự đối xử sai lầm nào đó hồi còn nhỏ gây ra"(1).

_________________

(1) Maria Montessori, Phương pháp giáo dục trẻ em của Montessori, Nhậm Đại Văn dịch, NXB Giáo dục nhân dân, tái bản lần thứ nhất tháng 5-2001, tr.522.

Phương thức đánh chửi chắc chắn không thể khiến trẻ phát triển lành mạnh, chỉ có thể khiến tâm lý của chúng bị bóp méo. Một người bị tàn tật về mặt tâm lý, sẽ tệ hơn rất nhiều so với một người bị tàn tật về mặt sinh lý, hơn nữa đó còn là một điều hết sức đáng sợ. Năm 2008, nước Áo đã xảy ra một sự kiện chấn động toàn thế giới, khiến cả đất nước phải xấu hổ, một người bố tên là Josef Fritzl đã giam cầm con gái ruột trong căn hầm không có cửa sổ dưới nhà mình hai mươi bốn năm, ông này đã cưỡng hiếp con gái và khiến cô gái này sinh ra bảy đứa con. Người đàn ông này còn ngược đãi mẹ ruột của mình, giam bà trên tầng, thường xuyên để bà phải nhịn đói mặc rét, cho đến khi chết đi. Tại sao xã hội hiện đại lại còn tồn tại những "người rừng khủng khiếp" như vậy? Một số bài báo mà các phương tiện thông tin đại chúng moi ra đã có thể giải thích được vấn đề: Hồi còn nhỏ, Josef Fritzl thường xuyên bị mẹ đánh đập và ngược đãi.

Đây là một ví dụ cực đoan, cho thấy, giáo dục gia đình dị dạng sẽ gây ra hậu quả ác nghiệt như thế nào.

Những đứa trẻ lớn lên trong môi trường gia đình hà khắc, sẽ trở nên tự ti, sống nội tâm, thiếu khả năng giao tiếp với mọi người, thiếu khả năng tự kiểm điểm và tự quản mình, tính tình nóng nảy, thậm chí sa đọa... Cũng có một số phản ứng về mặt sinh lý, như nôn mửa, đi ngoài, bệnh đường ruột, mất ngủ...

Mỗi sự trải nghiệm thuở thiếu thời đều có thể để lại vết tích trong cuộc đời, đối với con trẻ không có "chuyện nhỏ", mỗi chuyện nhỏ đều là chuyện lớn ảnh hưởng sâu sắc đến sự trưởng thành của trẻ. Mỗi chuyện nhỏ đều là nắm tuyết đầu tiên nắm trong lòng bàn tay, càng lăn càng biến thành một quả bóng tuyết lớn hơn, ảnh hưởng lớn đến tương lai - đồng thời cũng giống như cách ví von nói rằng, một con bươm bướm ở Nam Mỹ vỗ cánh, có thể sẽ gây ra một cơn bão ở Bắc Mỹ.

Đương nhiên trong cuộc sống hiện thực cũng có một số ví dụ chứng minh cho quan điểm "không đánh không nên người".

Năm 2005 tôi đọc được một bài báo trên mạng Internet, nói ở Thẩm Dương có một cô bé mười ba tuổi, đạt được giải nhất trong một cuộc thi đàn piano thanh thiếu niên quốc tế, và thành tích này có được là nhờ bố cô bé đánh con bốn trăm cái bạt tai trong ba năm trời. Đây dường như là một ví dụ "không đánh không nên người" điển hình, không biết nó sẽ khiến bao vị phụ huynh tin rằng dùng những cái bạt tai có thể thúc đẩy con "nên người". Tuy nhiên, một đứa trẻ trung bình hai, ba ngày lại bị ăn một cái bạt tai, đặc biệt là bé gái, cô bé sẽ phát triển thành một con người như thế nào? Dấu vết của cái bạt tai hằn trên da sẽ nhanh chóng mất đi, nhưng vết sẹo trong tâm hồn có mất được đi hay không? Cô bé phải trưởng thành, cô sẽ không chỉ là một "người chơi piano", mà còn là người đóng rất nhiều vai trò. Với những vai trò đó, cô sẽ thể hiện một diện mạo như thế nào? Ví dụ này không đại diện cho một phương pháp giáo dục thành công, mà chỉ đại diện cho một cách làm nguy hiểm dưới một giá trị quan dị dạng. Nó dùng một thành tựu đơn lẻ, để đánh cược với sự hoàn thiện về nhân cách và hạnh phúc cả cuộc đời của con trẻ.

Tôi từng gặp một người mẹ, chị rất đắc ý nói với tôi rằng: Con là phải đánh, thằng con tôi đó, chỉ cần đánh một trận, hoặc chửi cho một trận tơi bời là liền nghe lời ngay. Có thể khẳng định, người mẹ này chỉ có thể có được vẻ đắc ý này khi con trẻ còn đang trong độ tuổi vị thành niên, khi nhìn vào một sự việc riêng lẻ, đồng thời khi chị không hề quan tâm đến niềm hạnh phúc của con. Vẻ đắc ý của chị không chân thực, cũng sẽ không thể kéo dài.

Tôi còn quen một cô gái, rất xinh xắn, học hành xuất sắc, năng lực công tác tốt, xem ra tính cách cũng sôi nổi, hoạt bát. Dường như ở cô không tìm được khuyết điểm gì. Chỉ có điều là từ trước đến nay đường ruột và dạ dày của cô không tốt, năm hai mươi tuổi đang học đại học thì bị thủng dạ dày cấp tính, suýt nữa thì mất mạng, dạ dày phải cắt đi một phần ba. Từ lâu y học đã phát hiện ra rằng, bệnh dạ dày mãn tính có liên quan đến tinh thần tiêu cực và sức ép của con người. Từ căn bệnh của cô gái và một số đặc điểm tính cách thỉnh thoảng bộc lộ ra, tôi đoán rằng chắc chắn hồi nhỏ cô phải chịu sức ép tâm lý rất lớn, có vết thương tâm lý. Quả nhiên, sau đó có một lần chúng tôi nói chuyện với nhau, cô gái bảo từ nhỏ mẹ cô đã đánh cô, đánh rất quyết liệt. Ví dụ có một lần sau khi tan học cô đến cơ quan mẹ để lấy chìa khóa nhà, lúc về quên chào cô bạn cùng phòng với mẹ. Chỉ vì chuyện nhỏ này mà mẹ cô nửa đêm đi làm về, lôi cô từ chăn ra, đánh một trận tơi bời. Cô nói lúc đó cô đang ngủ rất ngon, tự nhiên lại bị đánh, không biết là vì sao, và những chuyện tương tự như thế xảy ra rất nhiều lần.

Có lẽ là do muốn giữ thể diện cho mẹ, cô gái nói không trách gì mẹ, thậm chí nói chính vì sự nghiêm khắc của người mẹ mà cô mới được như ngày hôm nay. Tôi phát hiện ra cô gái ăn liên tục các loại đồ ăn vặt, đặc biệt là những đồ ăn khó tiêu hóa. Sau khi cắt dạ dày không lâu, bất chấp lời dặn của bác sĩ, cô vẫn ăn uống vô độ, lại để chảy máu dạ dày, một thời dài không được ăn cơm, đến khi khá hơn được một chút, lại bắt đầu ăn vô độ. Tôi khuyên cô nên giảm ăn vặt, cô liền nói mình thường xuyên không vui, ăn vặt giảm bớt được sức ép tâm lý, chính vì thế cũng mặc kệ - cô gái rắn rỏi này, thực sự để mình gánh hết mọi sự đau khổ, đồ ăn vặt đã biến thành liều thuốc giảm đau về tâm lý cho cô từ bấy lâu nay. Tôi không biết sau khi mẹ cô biết được mối quan hệ nhân quả giữa các sự việc này, khi nghĩ đến sức khỏe của con gái, có còn tự hào được nữa hay không?

Rất nhiều người quả quyết rằng cần phải đánh con trẻ, lý do là bản thân mình từ nhỏ cũng bị đánh, và mình phát triển không đến nỗi tồi. Trong các tài liệu, cũng thường xuyên gặp một số người thành đạt nói rằng vì bị đánh mà họ trở nên hiểu biết hơn. Tôi không nghi ngờ tính chân thực của việc họ bị đánh và tính chân thực trong sự thành công của họ, nhưng không cho rằng giữa hai yếu tố này có mối quan hệ nhân quả.

Đúng là có những người sau khi bị đánh một trận có rất nhiều thay đổi, nhưng động lực tạo ra sự thay đổi đó không phải là chuyện anh ta bị đánh, mà là một số yếu tố đã được tích tụ lâu ngày và tương đối toàn vẹn, sở dĩ trận đánh chửi này đạt được kết quả như mong muốn, khiến một người thức tỉnh, cũng chính là do "sự ngẫu nhiên" này, nếu hành vi đánh chửi diễn ra thường xuyên, còn có tác dụng nữa hay không?

Trước đây tôi đã từng đọc được một bài báo, viết rằng một đứa trẻ sau khi chào đời mãi vẫn không biết nói, một hôm đứa trẻ này không may bị rơi xuống một cái giếng khô, lập tức kêu lên "cứu với", từ đó trở đi thì biết nói - một sự trùng hợp ngẫu nhiên cũng phải có một số điều kiện gì đó mới thực hiện được. Nói đánh chửi có thể giúp một người nên người sẽ chẳng khác gì nói đẩy người xuống giếng khô có thể chữa được bệnh câm - điều này không thể thành lập mà là sự quy kết nguyên nhân không có căn cứ.

Giáo dục bằng bạo lực có thể khiến con trẻ trở nên phục tùng, nhưng không giúp trẻ trở nên thông minh và hiểu biết; có thể khiến trẻ trở nên nghe lời, nhưng sẽ không thể giúp chúng trở nên tự giác và có chí tiến thủ - giáo dục bằng bạo lực có thể thu được một số kết quả tạm thời, bề ngoài, nhưng nó phải trả giá bằng sự sa đọa và suy sụp của con trẻ. Dùng biện pháp đánh chửi để bắt con trẻ tiến bộ trong học hành, kết quả chỉ có thể khiến trẻ chán ghét việc học; dùng hành vi đánh chửi để bắt trẻ nghe lời, con trẻ sẽ trở nên lì lợm, cố chấp hơn; dùng thủ đoạn đánh chửi để bắt trẻ làm người tốt, tâm lý của trẻ sẽ trở nên bất thường, biến thái mà thôi.

Khi phân tích sự thành công và thất bại của một người, người ta thường quen với việc bắt tay từ góc độ và bối cảnh vĩ mô. Trên thực tế, những đứa trẻ lớn lên trong một hình thái văn hóa chung và chịu sự ảnh hưởng của một phương châm giáo dục chung, sở dĩ sau khi trưởng thành, giữa chúng có sự khác biệt lớn về mặt đạo đức, nhân cách và năng lực, là do môi trường sinh hoạt quan trọng nhất của chúng - gia đình, thái độ nuôi dạy của bố mẹ - người thầy vỡ lòng đầu tiên trong cuộc đời chúng không giống nhau.

Một người có phẩm chất đạo đức tốt, chúng ta không phủ nhận là do sự nỗ lực của cá nhân anh ta và sự đào tạo của xã hội, nhưng chúng ta cũng đừng quên trao cho người nuôi dưỡng anh ta từ nhỏ một tấm huy chương.

Ngược lại với điều này, một số tội phạm, đặc biệt là những tội phạm hình sự, bố mẹ của anh ta không có lý do gì để đáng được thương hại. Mặc dù về mặt chủ quan, bố mẹ anh ta không có ác ý dẫn con mình vào con đường tội lỗi, cho dù là kẻ xấu cũng vẫn mong con mình trở thành một người tốt. Nhưng phương pháp nuôi dạy thô bạo của họ đã bóp méo tâm hồn con trẻ, lời nói và hành động của chính bản thân họ đã dạy cho con trẻ cách đối xử tệ bạc với người khác như thế nào.

Nếu chỉ quy kết hành vi phạm tội của một số người nào đó cho xã hội, thời đại, hoặc nhà trường, thì chẳng khác gì tung roi vào không khí, không thể tìm ra căn nguyên của vấn đề, không thể đốc thúc phụ huynh kiểm điểm lại hành vi của mình. Xét về tính kế thừa và tính tiếp nối của sự phát triển nhân cách, bố mẹ của mỗi một phạm nhân đều nên sám hối trước con mình, sám hối trước xã hội và nhân loại.

Đừng nên vì con trẻ biết nghe lời mới yêu con, đừng nên vì trẻ đạt được một thành tích nào đó mới khen ngợi trẻ, càng không nên vì chúng không làm mình toại nguyện mà đánh chúng. Tình yêu của bố mẹ cần phải vô điều kiện, sự tôn trọng đối với con trẻ cũng phải là vô điều kiện.

Qua sách vở và những người xung quanh, chúng ta có thể thấy được rằng, phụ huynh của những đứa trẻ xuất sắc, thường là những người rất dân chủ, gặp chuyện gì đều có thể bình tĩnh, ôn hòa cùng trẻ bàn bạc cách giải quyết, họ rất coi trọng phương pháp - thái độ cơ bản nhất là tôn trọng con, tìm cách hiểu con. Kể cả khi con phạm lỗi cũng chỉ bàn riêng đến việc đó, không lôi ra các vấn đề khác, đương nhiên, càng không thể đánh chửi. Kết quả mà họ đạt được chính là, con cái họ dường như rất hiểu biết, không cần họ phải lo lắng, mất nhiều công sức.

Nhà giáo dục kiệt xuất người Liên Xô Makarenko nói: "Ngay từ đầu, chế độ sinh hoạt gia đình đã được phát triển một cách hợp lý, xử phạt sẽ không còn cần thiết nữa. Trong gia đình tốt, mãi mãi sẽ không bao giờ có cảnh xử phạt, đây chính là con đường giáo dục đúng đắn nhất"(1).

_________________

(1) Makarenko, Tuyển tập giáo dục của Makarenko, Ngô Thức Dĩnh biên soạn, NXB Giáo dục nhân dân, tái bản lần thứ nhất tháng 1-2005, tr.507.

Luật pháp của một số nước Âu Mỹ nghiêm cấm việc đánh con. Sở dĩ tình trạng đối xử vũ phu với con ở Trung Quốc vẫn còn khá phổ biến, trước hết là do ảnh hưởng của quan niệm truyền thống, cho rằng bố đánh con là chuyện đương nhiên; thứ hai là do thiếu sự trói buộc về mặt pháp lý.

Hiện nay Trung Quốc có một số đạo luật bảo vệ thiếu niên nhi đồng, nhưng đều là một số khái niệm sơ bộ, không mang tính bắt buộc. Đánh con được cho là việc riêng của gia đình, không cần người khác phải can thiệp; chỉ cần không đánh con tàn tật, không đánh chết, sẽ không cần phải giải quyết trên góc độ luật pháp. Toàn xã hội hầu hết rất thờ ơ trước sự tổn thương về mặt tinh thần của trẻ vị thành niên, rất ít người cho rằng bố mẹ đánh chửi con là ngược đãi trẻ em. Đằng sau tấm mặt nạ của "yêu cho roi cho vọt", chỉ có trẻ em mới cảm nhận được đó là sự gớm ghiếc, khủng bố.

Tố chất của phụ huynh quyết định đến tố chất của các công dân tương lai, Chính phủ nên đẩy mạnh triển khai giáo dục gia đình, nâng cao tố chất giáo dục cho phụ huynh; đồng thời cũng nên nhanh chóng lập pháp, nghiêm cấm hành vi đánh chửi trẻ em, tước đoạt quyền nuôi dạy của những bậc phụ huynh không đủ tiêu chuẩn. Ví dụ tước quyền nuôi dạy của bố mẹ những đứa trẻ bị ép phải bỏ nhà ra đi nhiều lần, chứ không phải là bắt trẻ lại để giáo dục một hồi, sau đó lại đưa về nhà.

Không phải cứ mặc áo complet là biến thành người thanh lịch, không phải cứ sinh con ra là biết làm bố mẹ. Làm bố mẹ cần phải học, học cách yêu thế nào. Học cách yêu là một mệnh đề rất lớn, đòi hỏi phải học dần dần, bước đầu tiên đơn giản nhất chính là không đánh chửi con trẻ nữa, không làm người rừng mặc áo complet.

Lưu ý đặc biệt:

Đánh chửi là biện pháp tồi nhất trong giáo dục, tôi không bao giờ tin rằng những người rêu rao tư tưởng "không đánh không nên người", "roi vọt cho người con hiếu thảo" lại thực lòng nghĩ như vậy. Phương pháp giáo dục dã man này thực ra hoàn toàn không có "yếu tố" giáo dục nào, nó chỉ giúp bố mẹ trút cơn thịnh nộ mà thôi.

Con trẻ gây tai họa đều là vô tình, tại sao chúng ta không thể tha thứ cho sự vô tâm hoặc những sai phạm bất đắc dĩ của trẻ? Hơn nữa, sau khi gây ra tai họa trong lòng trẻ đã rất đau khổ, cảm thấy rất xấu hổ rồi. Sự đánh chửi của bố mẹ chỉ khiến chúng mất đi lòng tự trọng, cảm thấy người lớn yêu những đồ vật và số tiền mất đi hơn, trẻ sẽ cảm thấy bố mẹ không thông cảm cho mình, trong lòng xuất hiện tâm lý chống đối, đồng thời cũng mất đi cảm giác áy náy, xấu hổ - thường xuyên "giáo dục" con trẻ như vậy, làm sao chúng có thể không biến thành người càng ngày càng không chịu nghe lời, càng ngày càng bất cần?

Đứng trước một người vị thành niên, văn minh lớn nhất của người lớn chính là đứng trên góc độ của con trẻ, cố gắng hiểu những điều trẻ nghĩ trẻ làm, giáo dục, định hướng cho trẻ bằng phương pháp mà chúng sẵn lòng tiếp nhận. Bạn buộc phải coi trẻ là một "con người" để đối xử bình đẳng, chứ không phải coi là một "con người yếu đuối" để chinh phục.

Mỗi sự trải nghiệm thuở thiếu thời đều có thể để lại vết tích trong cuộc đời, đối với con trẻ không có "chuyện nhỏ", mỗi chuyện nhỏ đều là chuyện lớn ảnh hưởng sâu sắc đến sự trưởng thành của trẻ. Mỗi chuyện nhỏ đều là nắm tuyết đầu tiên nắm trong lòng bàn tay, càng lăn càng biến thành một quả bóng tuyết lớn hơn, ảnh hưởng lớn đến tương lai - đồng thời cũng giống như cách ví von nói rằng, một con bươm bướm ở Nam Mỹ vỗ cánh, có thể sẽ gây ra một cơn bão ở Bắc Mỹ.