II. Trang phục Thường triều của Quan lại

Quy chế trang phục Thường triều của quan lại nhà Nguyễn dựa trên việc tiếp thu quy chế Bổ phục (áo có gắn Bổ tử) của thời Lê sơ - Lê trung hưng kết hợp với việc tự sáng chế ra một số kiểu mũ mão riêng biệt

1. Các loại mũ mão

* Sơ lược (án theo Khâm định Đại Nam hội điển sự lệ)

- Quan văn:

+ Trên nhất phẩm (Siêu phẩm): đội mũ Văn Công sức toàn vàng, 2 dải thùy anh sức kim hoa khảm ngọc châu.

+ Nhất phẩm: Mũ Văn Công sức toàn vàng

+ Nhị phẩm: Văn Công không sức vàng

+ Tam phẩm: Văn Công không sức vàng

+ Tứ phẩm: Mũ Đông Pha gắn hoa vàng ở mặt trước

+ Ngũ phẩm: Đông Pha phía trước có 2 hoa và Giao long bạc, phía sau 1 hoa và giao long bạc

+ Lục phẩm: Đông Pha trước 1 hoa và 2 giao long bạc, phía sau 1 hoa bạc

+ Thất phẩm: Mũ Văn Tú Tài phía trước 1 hoa bạc và 2 giao long bạc, phía sau 1 hoa bạc

+ Bát phẩm: Văn Tú Tài trước sau 1 hoa bạc

+ Cửu phẩm: Văn Tú Tài trước 1 hoa bạc, sau không có.

+ Chưa nhập lưu (chưa chính thức vào biên chế, mới thi đỗ): trước sau mũ đều sức 1 sợi bạc

○ Mũ Văn Công:

Chú giải mũ Văn Công:

1) Giao long vàng

2) Hoa vàng đính ngọc châu

3) Dải thùy anh sức hoa vàng khảm ngọc châu

☆ Tranh vẽ truyền thần đại thần Nguyễn Bá Nghi mặc trang phục Thường triều đội mũ Văn Công.

○ Mũ Đông Pha, Văn Tú Tài, Phong Cân (mũ của quan võ)

Nhận xét chung thì 3 loại mũ này có kiểu dáng khá giống nhau, chỉ khác về các hoa văn trang sức và màu sắc.

☆ Tranh vẽ minh họa mũ Đông Pha của Tứ phẩm văn quan do họa sĩ Tôn Thất Sa vẽ.

- Quan võ:

+ Trên nhất phẩm: mũ Hổ Đầu sức toàn vàng

+ Từ nhất phẩm đến tam phẩm: đều đội mũ Hổ Đầu nhưng không sức vàng

+ Tứ phẩm đến lục phẩm: mũ Xuân Thu

+ Tòng thất phẩm đến tòng cửu phẩm (theo quan chế nhà Nguyễn thì quan võ từ thất phẩm đến cửu phẩm chỉ có Tòng phẩm mà không có Chính phẩm): mũ Văn Tú Tài

+ Chưa nhập lưu: mũ Phong Cân trước sau 1 sợi bạc

○ Mũ Hổ Đầu

Chú giải mũ Hổ Đầu:

1) Kim bác sơn

2) Hoa vàng

3) Giao long

4) Thùy văn

5) Hổ kỳ

6) Nhiễu tuyến

7) Thùy anh

8) Cổ đồ

☆ Ảnh chụp Tam phẩm võ quan mặc trang phục Thường triều đội mũ Hổ Đầu

○ Mũ Xuân Thu

☆ Tranh minh họa trang phục Thường triều (Bổ phục) của võ quan nhà Nguyễn. Mũ bên trái là mũ Hổ Đầu và mũ bên phải là mũ Xuân Thu

2. Trang phục Thường triều (Bổ phục) (1)

Áo Bổ phục nhà Nguyễn là dạng áo Giao lĩnh (áo có cổ đan chéo nhau)

Về màu sắc: màu sắc của Bổ phục nhà Nguyễn thì khá là tùy ý, người mặc sẽ được tùy ý lựa chọn giữa 4 màu: xanh  lục, lam, đen; chỉ khác ở Bổ tử gắn trên áo. Quan văn thì Bổ tử thêu hình chim chóc, còm quan võ Bổ tử thêu hình thú dữ.

- Quan văn:

+ Nhất và nhị phẩm: Bổ tử thêu hình Tiên hạc

+ Tam phẩm: Bổ tử hình Cẩm kê ( chim trĩ/chim địch)

+ Tứ phẩm: Bổ tử hình Khổng tước (chim công)

+ Ngũ phẩm: Bổ tử hình Vân nhạn

+ Lục phẩm: Bổ tử hình Bạch nhàn

+ Thất phẩm: Bổ tử hình Lộ tư (cò trắng)

+ Bát phẩm: Bổ tử hình Khê xích (chim uyên ương)

+ Cửu phẩm: Bổ tử hình Liêu thuần (chim cút)

- Quan võ:

+ Nhất phẩm: Kỳ lân

+ Nhị phẩm: Bạch trạch

+ Tam phẩm: Sư tử

+ Tứ phẩm: Hổ

+ Ngũ phẩm: Báo

+ Lục phẩm: Gấu (Hùng)

+ Thất phẩm: Bưu (hổ con)

+ Bát phẩm: Hải mã

+ Cửu phẩm: Tê ngưu

+ Pháp quan: Giải trãi

+ Chưa nhập lưu: áo không có Bổ tử

- Tiến sĩ:

+ Quy chế năm 1822:

• Đệ nhất giáp, đệ nhất danh: mũ và áo như quan lục phẩm

• Đệ nhất giáp, đệ nhị danh, đệ tam danh tới đệ nhị giáp và đệ tam giáp: đều đội mũ Văn Tú Tài, mặc áo Giao lĩnh may bằng sa Nam, 1 Thường may bằng sa Nam, 1 võng cân và 1 đôi hia.

+ Quy chế năm 1838:

• Đệ nhất giáp, đệ nhất danh: áo mũ như quan lục phẩm

• Đệ nhất giáp, đệ nhị danh, đệ tam danh tới đệ nhị giáp và đệ tam giáp: mũ Ô Sa, mặt trước và sau đính 1 hoa bạc. Áo bào làm bằng sa, đoạn trơn (không trang trí) màu lam, màu lục; Bổ tử thêu hình mây, Thường làm bằng sa Nam; Đai bọc đồng; Võng cân, hia.

+ Quy chế năm 1840:

• Đệ nhất giáp, đệ nhất danh: mũ Ô Sa có 1 hoa vàng phía trước, 1 hoa bạc phía sau, 1 bác sơn bạc, 2 cánh viền bạc

• Đệ nhất giáp, đệ nhị danh, đệ tam danh: mũ Ô Sa (Phốc Đầu) phía trước gắn 1 hoa bạc mạ vàng, phía sau gắn 1 hoa bạc, 2 cánh viền bạc

• Đệ nhị giáp: Mũ Ô Sa trước và sau đều 1 hoa bạc, 2 cánh viền bạc

• Đệ tam giáp: mũ Ô Sa trước và sau đều 1 hoa bạc, 2 cánh không viền bạc.

• Tất cả các cấp trên đều mặc áo bào màu xanh lục may bằng đoạn Bát ti Đại Hoa; đai bọc đoạn Xích Vũ; 1 miếng trang sức phía trước bọc bạc mạ vàng; 2 miếng bọc bạc, mặt khảm đồi mồi; 7 miếng còn lại bọc đồng, mặt khảm sừng đen; Thường may bằng sa, đoạn Tản Hoa màu lam; Bổ tử nền đỏ thêu Bạch nhàn; Võng cân, Hia, Hốt gỗ.

- Cử nhân văn và cử nhân võ:

+ Quy chế năm 1807 và 1846:

• Cử nhân văn: đội mũ Văn Tú Tài mặt trước và sau đều gắn hoa bạc; áo giao lĩnh may bằng vải màu, võng cân, hia.

• Cử nhân võ: mũ Viên Đính (chưa rõ hình dáng); áo Mã đề may bằng trừu Nam Đại Hoa màu bảo lam lót vải đỏ; Bổ tử tròn màu Xích trử, mặt trước sau thêu 2 chữ Võ Cử

- Học trò Quốc Tử Giám và tôn sinh theo quy chế năm 1823 và 1827:

+ Học trò Quốc Tử Giám: mũ Văn Tú Tài may bằng la sa, phía trước đính 1 hoa bạc; áo giao lĩnh may bằng sa Nam lót lụa trắng; Thường lụa quần màu xan; võng cân, hia.

+ Tôn sinh: mũ Tứ Phương Bình Đính; áo giao lĩnh may bằng sa hoa thật màu bảo lam lót lụa trắng; Thường bằng trừu, võng cân, hia.

☆ Phẩm cấp của bá quan không chỉ được phân biệt qua Bổ tử mà còn được phân biệt qua màu sắc của cổ áo. Theo quy chế nhà Nguyễn, cổ áo của các quan từ tam phẩm trở lên đều là màu trắng, các cấp còn lại màu cổ áo đều trùng với màu áo.

+ Cổ áo của các dạng áo bào nhà Nguyễn là dạng viên lĩnh có may gắn thêm mảnh vải lót bên trong thành dạng giao lĩnh

Cổ áo Hoàng bào có lót lớp vải giả giao lĩnh.

                                                         1257 từ
--------------------------------------------------------------