Thám tử là một từ bao hàm rất nhiều thành phần trong xã hội. Tích cực mà nói thì đó là những người làm nghề điều tra trong ngành cảnh sát của tất cả các nước, tiêu cực mà nói đó là bọn được thuê để rình mò ngoại tình hoặc soi mói đời tư người khác. Ngoài ra còn có những thánh phán, chả biết gì cũng nói như đúng rồi. Gọi là thám tử thì hơi dở, đặt chữ "thám tử" vào ngoặc kép để tăng tính đả kích lên thì được. Ở đây xin xét về mặt tích cực, chỉ nói đến những người được đào tạo bài bản làm công việc đích thực của người tìm ra lời giải cho những vụ án.

Khác với hình tượng ngầu lòi, có phần nhàn nhã như các tác phẩm phim ảnh hay tiểu thuyết mô tả thì thám tử thật sự họ không đơn giản chỉ là soi cái này, vạch cái kia, suy nghĩ chút xíu rồi trỏ mặt một thằng ất ơ đứng lù lù đó bảo "mày là thủ phạm". Game không dễ như thế. Có rất nhiều điều khó khăn đối với các thám tử thực tế khi giải quyết một vụ án khó nhằn.

*** Mông lung như một trò đùa.

Trong các câu chuyện hay phim ảnh thường đưa tình huống bằng cách kẻ gây án trà trộn trong những người có mặt tại hiện trường và tình cờ làm sao, vị thám tử dễ thương của chúng ta cũng có mặt tại đó, có thể họ sẽ chứng kiến từ đầu đến cuối, đóng cùng lúc 2-3 vai, nhân chứng, người điều tra và người kết tội. Tiêu biểu cho thể loại này là bộ truyện nổi tiếng Conan. Tất nhiên nói dựa vào tình tiết để đoán hung thủ thì khoan hãy bàn tới vì nó còn ảnh hưởng nhiều cái, sẽ đề cập đến ở phần sau. Bạn đọc và vị thám tử của chúng ta chứng kiến câu chuyện từ đầu đến cuối, có những manh mối rõ ràng và ghép chúng lại để suy luận dưới sự hỗ trợ của ông tác giả (dĩ nhiên). Cách để hình thành nên thể loại kiểu này là tác giả sẽ tìm cách cho nhân vật phát hiện các tình tiết ẩn một cách tình cờ hoặc cố ý. Nhưng kiểu gì cũng sẽ phát hiện được. Nếu chứng cứ đó không thuyết phục thì tác giả sẽ tô vẽ thêm làm sao cho phù hợp. Đến đây ta sẽ thấy game dễ dần, ít nhất là nhân vật chính của chúng ta không bị áp lực sẽ thất bại. Điều này tạo nên sự hấp dẫn của truyện trinh thám nhưng ngược lại nó dễ khiến cho người xem nhầm lẫn một vài thứ (cho rằng điều đó bắt buộc phải xảy ra trong điều kiện cụ thể nhưng sự thật, nó có thể xảy ra, có thể không, ví dụ, vị thám tử nói, hung thủ là anh vì anh là người quen nên khi vào nhà chó không sủa (LoL) thực tế thì đầy con chó đầu đất, thích thì nó sủa thôi).

Trên thực tế, các vị thám tử ngoài đời lại không có được may mắn tận mục vụ án, lại càng không dễ gì gặp được 1 vụ án mà hung thủ lù lù tại hiện trường chờ bắt. Thường thì họ được điều đến để điều tra một vụ án ở nơi lạ hoắc với mớ manh mối rối như canh hẹ và khoảng chừng...vài trăm nghi phạm để sàng lọc và ghi lời khai các kiểu. Mô tả điều này chuẩn xác nhất có lẽ là tác phẩm Sherlock Holmes. Khi đến nơi các bạn sẽ thấy một hiện trường như đám hổ lốn bị đủ mọi thành phần từ người hiếu kỳ đến người chả liên quan lao vào cày xới trước đó. Kế đến là hàng trăm dấu vết buộc phải phân loại đánh giá từng cái, 1 (hoặc nhiều) tử thi cần phải kiểm nghiệm kỹ càng, và nếu bạn chưa thấy đủ phê thì có một điều sẽ khiến bạn thấy bối rối đó là các manh mối hầu như đều mịt mờ, buộc bạn phải lần theo từ từ để rồi nếu gặp ngõ cụt đành phải quay lại.

Trong phim, truyện về thám tử, thường chúng ta hay gặp tình huống hung thủ cố tạo chứng cứ ngoại phạm để cho giống với mọi người, bằng cách nào đó, vị thám tử xác minh được chứng cứ này là giả và bằng phương pháp loại trừ chỉ đích danh đối tượng. Nhưng trên thực tế lại ngược lại, một vụ án khó không phải là vụ án mà những người liên quan đều có chứng cứ ngoại phạm. Đó là vụ án mà tất cả người liên quan đều KHÔNG ngoại phạm.Tưởng tượng đi các bạn. Hàng chục nghi phạm đều có thể gây án. Nó cực khó nhằn.

*** Áp lực từ nhiều phía.

Nếu các thám tử trong phim truyện có một môi trường làm việc khá thoải mái thì các thám tử ngoài đời không được như vậy. Đầu tiên, cánh nhà báo là trở ngại lớn nhất. Sau đó, cư dân mạng sẽ tìm cách chen chân vào công việc của bạn bằng những thuyết âm mưu. Cuối cùng thì bạn sẽ chính thức bị kéo căng như dây đàn nếu sự việc không có manh mối nào khả thi. Tất cả tạo nên cục stress to chưa từng thấy.

*** Công việc giấy tờ

Thám tử trong phim chỉ cần trỏ mặt hung thủ là vụ án kết thúc. Nhưng đối với những thám tử ngoài đời, lúc đó mới là lúc bận rộn nhất, hoàn tất hồ sơ chứng cứ, cho hung thủ dựng lại hành vi, hoàn thành hồ sơ đưa hắn ra tòa... tất cả chiếm rất nhiều thời gian.

Một điêu dễ nhận thấy khác đó là những tình tiết trong truyện hay phim rất khó để gặp ngoài đời, việc dàn dựng một cái bẫy hoặc một tội ác hoàn hảo nó khó hơn nhiều so với tưởng tượng ra nó. Bạn chắc chắn không thể điều khiển mọi chuyện theo đúng y như kịch bản mình đã soạn sẵn. Ví dụ đơn giản, một vụ án xâm phạm tình dục chẳng hạn, trong phim chỉ thấy đối tượng đè nạn nhân xuống, đèn tắt hoa rụng và xong. Nhưng ở ngoài đời thì thằng đối tượng phải khá là chật vật thậm chí bị quần cho tơi tả nhiều trường hợp đối tượng có ý muốn hiếp dâm nạn nhân nhưng không đủ sức vật lộn đành phải ... bỏ chạy.

Kỳ tới: Chân dung một thám tử.