Tham nhũng: khái niệm, đặc điểm, các loại tội phạm tham nhũng; nguyên nhân và tác hại của tham nhũng (trong lĩnh vực kinh tế); Quyền và nghĩa vụ của công dân trong công tác phòng, chống tham nhũng; liên hệ trách nhiệm của bản thân trong trong công tác phòng, chống tham nhũng.

Khái niệm tham nhũng
Theo nghĩa rộng, tham nhũng là hành vi của bất kỳ người nào có chức vụ quyền hạn hoặc được giao chức vụ, quyền hạn và lợi dụng chức vụ, quyền hạn hoặc nhiệm vụ được giao để vụ lợi.
Theo Tài liệu hướng dẫn của Liên hợp quốc về cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng (năm 1969) thì hành vi tham nhũng được hiểu theo nghĩa hẹp, đó là lợi dụng quyền lực nhà nước để trục lợi riêng...
Theo nghĩa hẹp, và là khái niệm được pháp luật Việt Nam ghi nhận: "Tham nhũng là hành vi của người có chức vụ, quyền hạn đã lợi dụng chức vụ, quyền hạn đó vì vụ lợi." (theo khoản 1, Điều 3, Luật Phòng, chống tham nhũng năm 2018)
Tóm lại, Tham nhũng là hành vi của người có chức vụ, quyền hạn sử dụng chức vụ, quyền hạn của mình làm trái pháp luật để mưu cầu lợi ích riêng.
Đặc điểm của hành vi tham nhũng
Hành vi tham nhũng có các đặc điểm sau:
Thứ nhất: Tham nhũng phải là hành vi của người có chức vụ quyền hạn.
Người có chức vụ, quyền hạn là người do bổ nhiệm, do bầu cử, do tuyển dụng, do hợp đồng hoặc do một hình thức khác, có hưởng lương hoặc không hưởng lương, được giao thực hiện nhiệm vụ, công vụ nhất định và có quyền hạn nhất định trong khi thực hiện nhiệm vụ, công vụ đó, bao gồm:
- Cán bộ, công chức, viên chức;
- Sĩ quan, quân nhân chuyên nghiệp, công nhân quốc phòng trong cơ quan, đơn vị thuộc Quân đội nhân dân; sĩ quan, hạ sĩ quan nghiệp vụ, sĩ quan, hạ sĩ quan chuyên môn - kỹ thuật trong cơ quan, đơn vị thuộc Công an nhân dân;
- Người đại diện phần vốn nhà nước tại doanh nghiệp;
- Người giữ chức danh, chức vụ quản lý trong doanh nghiệp, tổ chức
- Người được giao thực hiện nhiệm vụ, công vụ có quyền hạn trong khi thực hiện nhiệm vụ, công vụ đó.
Thứ hai: Khi thực hiện hành vi tham nhũng, người có chức vụ, quyền hạn lợi dụng chức vụ, quyền hạn của mình làm trái pháp luật để mưu lợi cá nhân.
Chức vụ luôn gắn với những quyền năng nhất định, người có chức vụ có quyền được quyết định những công việc có liên quan đến lợi ích chung của xã hội. Chính vì vậy, chỉ có thể coi một người lợi dụng chức vụ để mưu lợi cá nhân khi họ cố ý gây thiệt hại đến lợi ích chung của cộng đồng...
Thứ ba: Động cơ của người có hành vi tham nhũng là vì vụ lợi.
Theo quy định tại khoản 7, Điều 3, Luật Phòng, chống tham nhũng thì "Vụ lợi là việc người có chức vụ, quyền hạn đã lợi dụng chức vụ quyền hạn nhằm đạt được lợi ích vật chất hoặc lợi ích phi vật chất không chính đáng."
Tội phạm về tham nhũng
Theo quy định tại mục 1 chương XXIII - Bộ luật Hình sự năm 2015 (được sửa đổi, bổ sung năm 2017), các tội phạm về tham nhũng bao gồm 7 tội danh sau:
- Tội tham ô tài sản (Điều 353);
- Tội nhận hối lộ (Điều 354);
- Tội lạm dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản (Điều 355);
- Tội lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ (Điều 356);
- Tội lạm quyền trong khi thi hành công vụ (Điều 357);
- Tội lợi dụng chức vụ, quyền hạn gây ảnh hưởng đối với người khác để trục lợi (Điều 358);
- Tội giả mạo trong công tác (Điều 359).
Nguyên nhân của tham nhũng
Những hạn chế trong chính sách, pháp luật
- Hạn chế về pháp luật:
+ Sự thiếu hoàn thiện của hệ thống pháp luật
+ Sự chồng chéo, mâu thuẫn trong các quy định của pháp luật
+ Sự bất cập, thiếu minh bạch và kém khả thi trong nhiều quy định của pháp luật
- Hạn chế trong các chính sách của Đảng và Nhà nước:
+ Các chính sách đền bù, trợ giá, vay ưu đãi, chính sách lãi suất, chính sách hỗ trợ cho người nghèo, chính sách tái định cư,...vẫn còn nhiều hạn chế, chưa rõ ràng, công khai, minh bạch khiến cho những người thuộc đối tượng chính sách khó tiếp xúc với các nguồn hỗ trợ của nhà nước, của xã hội, nếu không có sự môi giới của người khác. Đây chính là những rào cản mà muốn vượt qua, các đối tượng cần phải có những "thỏa thuận", "chi phí" nhất định. Hơn nữa, nhiều cán bộ, công chức, viên chức đã lợi dụng các chính sách này để phục vụ cho lợi ích của bản thân và gia đình.
+ Nước ta đã hội nhập với nền kinh tế thế giới, đồng thời đang trong quá trình thực hiện những cam kết của Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) về tự do hóa và mở cửa thị trường nhưng một số lĩnh vực kinh doanh vẫn thực hiện chính sách độc quyền. Chính sách bao cấp, bảo hộ, độc quyền không chỉ làm giảm khả năng cạnh tranh của nền kinh tế, mà còn tạo ra môi trường thuận lợi cho tham nhũng gia tăng.
+ Chính sách tiền lương không đủ đảm bảo đời sống của cán bộ, công chức cũng là một nguyên nhân quan trọng làm gia tăng tỷ lệ tham nhũng.
Những hạn chế trong quản lý, điều hành nền kinh tế và trong hoạt động của các cơ quan Nhà nước, tổ chức xã hội.
- Hạn chế trong quản lý và điều hành nền kinh tế
+ Hạn chế trong việc phân công trách nhiệm, quyền hạn giữa các chủ thể quản lý.
+ Hạn chế trong việc công khai, minh bạch hóa các cơ chế quản lý kinh tế.
+ Chính sách quản lý, điều hành kinh tế của Nhà nước còn chưa thực sự hợp lý.
- Hạn chế trong cải cách hành chính
Mặc dù Đảng và nhà nước ta đã quyết liệt thực hiện cải cách hành chính và bước đầu đạt được những thành công nhất định. Tuy nhiên, cải cách hành chính vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu của nền kinh tế - xã hội. Các thủ tục như vay vốn, thủ tục cấp sổ hộ khầu, chứng minh thư nhân dân, đăng ký xe máy, đăng ký kinh doanh...vẫn còn rườm rà và phức tạp. Đây chính là nguyên nhân làm cho tệ tham nhũng ngày càng trầm trọng.
Những hạn chế trong việc phát hiện và xử lý tham nhũng
- Hạn chế trong việc khuyến khích tố cáo hành vi tham nhũng
- Hạn chế trong hoạt động của các cơ quan phát hiện tham nhũng
- Hạn chế trong hoạt động của các cơ quan tư pháp hình sự
- Hạn chế trong hoạt động của các cơ quan truyền thông
- Hạn chế trong việc phối hợp hoạt động giữa các cơ quan, tổ chức trong phòng, chống tham nhũng.
Những hạn chế trong nhận thức, tư tưởng của cán bộ, công chức cũng như trong hoạt động bổ nhiệm, luận chuyển cán bộ
- Sự xuống cấp về đạo đức, phẩm chất của một bộ phận cán bộ, công chức, viên chức.
- Hạn chế trong công tác quy hoạch và bổ nhiệm cán bộ.
Tác hại của tham nhũng
Tác hại về kinh tế
- Tham nhũng làm thất thoát những khoản tiền lớn trong xây dựng cơ bản do phải chi phí cho việc đấu thầu, việc cấp vốn, việc thanh tra, kiểm toán và hàng loạt các chi phí khác.
- Tham nhũng gây tổn thất lớn cho nguồn thu của ngân sách nhà nước thông qua thuế.
- Tham nhũng, nhất là hành vi tham ô tài sản đã làm cho một số lượng lớn tài sản công trở thành tài sản tư của một số cán bộ, công chức, viên chức.
- Tham nhũng gây ảnh hưởng lớn đến môi trường kinh doanh, làm giảm đáng kể năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp, làm chậm tốc độ tăng trưởng của nền kinh tế.
- Tham nhũng gây thiệt hại đến tài sản của người dân khi họ phải mất các khoản chi phí ngoài quy định cho các thủ tục hành chính.
Quyền và nghĩa vụ của công dân trong việc phòng, chống tham nhũng
Theo quy định tại Điều 5 - Luật Phòng, chống tham nhũng, công dân có quyền phát hiện, phản ánh, tố cáo, tố giác, báo tin về hành vi tham nhũng và được bảo vệ, khen thưởng theo quy định của pháp luật; có quyền kiến nghị với cơ quan nhà nước hoàn thiện pháp luật về phòng chống tham nhũng và giám sát việc thực hiện pháp luật về phòng, chống tham nhũng. Bên cạnh đó, công dân có nghĩa vụ hợp tác, giúp đỡ cơ quan tổ chức, cá nhân có thẩm quyền trong phòng chống tham nhũng
Liên hệ bản thân:
Nhận thức về tác hại của tham nhũng
Trách nhiệm công dân