Extrinsic vs. Intrinsic motivation

Trong các topic về learning có hai khái niệm nói về động lực thế này: extrinsic motivation và intrinsic motivation.

Extrinsic nghĩa là tất cả những động lực đến từ thế giới xung quanh của bạn, như chuyện một lời khen, chuyện danh vọng chỗ đứng trong xã hội, chuyện điểm số etc.,

Intrinsic motivation nghĩa là những gì khác môi trường bên ngoài. Tóm lại, intrinsic motivation là động lực do chính bạn tạo ra. Ví dụ như bạn làm một việc gì đó vì bạn tự nhiên thích, bạn tự thấy nó tốt cho bạn và bạn làm nó cho mục đích của bản thân bạn.

Để minh hoạ, mình ví dụ đơn cử bằng chuyện có rất nhiều idol bảo họ dành thời gian cho việc luyện tập nhảy hay hát đơn giản vì họ "thích" , họ cảm thấy tự bản thân "tận hưởng" thời gian luyện tập. Đó chính là intrinsic motivation.

Còn nếu như khi idol của bạn bảo rằng họ luyện tập để có một vị trí cao hơn trong showbiz, được công nhận và được đón nhận từ xung quanh. Đó là extrinsic motivation.

Đã có rất nhiều cuộc tranh cãi trong giới về việc làm sao phát triển intrinsic motivation vì quan điểm của nhiều scientist chính là intrinsic aka những thứ xuất phát từ chính bản thân bạn mong muốn sẽ giúp bạn duy trì dài lâu. Còn một khi đã phụ thuộc vào những động lực do môi trường mang đến, câu hỏi là nếu một ngày chúng biến mất thì con người liệu có duy trì tiếp được sự sống của họ không ?

Nhưng Bandura, một nhà khoa học người tìm ra khái niệm observational learning (học bằng việc bắt chước theo một mẫu nào đó) bảo thế này: xã hội cần extrinsic motivation hay động lực do môi trường tạo ra và mang đến cho bản thân bạn. Vì con người thực tế phải hoàn thành một số chuyện họ không mong muốn. Khi không có quyền lựa chọn, họ cần động lực từ môi trường để giúp họ giải quyết và hoàn thành công việc có phần ràng buộc và tẻ nhạt đó. Mình nói với bạn rằng hãy nghĩ đến việc đi kiếm tiền. Cơ bản là có rất nhiều bạn cấp 3 đã từng cảm thấy part-time job hơi ràng buộc hoặc không thấy nó thú vị. Nhưng bạn không có quyền lựa chọn làm hay không vì bạn cần tiền để support idol. Thử hỏi không có động lực từ môi trường, từ chuyện muốn support hay mua đồ của idol, liệu bạn có chấp nhận công việc này không ? Liệu bạn có thể master công việc trong lúc còn đi học không ?

Trong giới, cũng có ý kiến bảo rằng extrinsic motivation rồi sẽ làm yếu đi intrinsic motivation. Nghĩa là cảm giác "tự nhiên muốn làm", "tự thấy thích" ban đầu không còn thúc đẩy bạn làm chuyện gì đó. Bạn bắt đầu bị cuốn vào suy nghĩ rằng bạn làm vì một phần thưởng, vì động lực từ môi trường để đối lấy điều gì đó.

Điển hình là chuyện ban đầu bạn yêu thích một công việc vì bạn thích làm hoặc thích cảm giác làm công việc đó do tự nhiên bạn thấy vậy. Nhưng rồi tiền xuất hiện, địa vị danh vọng bắt đầu tác động đến suy nghĩ. Và có lẽ sẽ có một ngày, khi mình hỏi bạn làm công việc này thật ra vì điều gì ? Và có lẽ, sẽ có lúc thứ đầu tiên bạn bật trả lời với mình là: vì tiền, vì cơm áo.

Mình có trách bạn được không khi đó là chuyện mình cũng cần hằng ngày ? Vậy nên mới nói, thực tế là niềm yêu thích ban đầu, cái ý nghĩa của chữ "tự nhiên yêu thích" dần bị lãng quên. Và có lẽ bạn đã bỏ quên nó và nghĩ rằng mình chọn làm điều gì đó vì một phần thưởng, hoặc để tránh, hoặc để đạt được một mục đích nào đó ở ngoài xã hội.

Tuy đến hiện giờ, đây vẫn là cuộc tranh cãi sôi nổi và hai bên đều cố gắng dùng scientific research để chứng minh lý lẽ của mình. Với hiện tại mình nghĩ intrinsic và extrinsic motivation đều cần thiết cho con người. Mình nghĩ rằng bản chất con người có thể thích một điều gì đó vì họ thích, vì họ cảm thấy tự nhiên bị thu hút. Chuyện này thật tốt nếu như bạn có thể dùng sự "tự nhiên thích" này trong công việc để thúc đẩy bạn sáng tạo và vươn xa hơn.

Nhưng cuộc sống không phải là màu hồng, và chúng ta cũng không có nhiều lựa chọn. Đôi lúc thậm chí, có lẽ một số chúng mình cảm thấy bị ép chọn giữa cái ít tệ hơn. Trong hoàn cảnh đó, không có extrinsic motivation thì bạn sẽ cảm thấy cuộc đời vô nghĩa, hoặc cảm thấy sự sống là một điều đau đớn và tồi tệ.

Cho nên, dù có người bảo rằng extrinsic motivation có thể làm bạn quên mất intrinsic motivation bạn từng có được tự nhiên ban đầu. Well, mình nghĩ rằng đây là vì con người không thể kiểm soát hết mọi thứ.

Và rằng, bạn cần những thứ thiết yếu, những thứ cung cấp đủ nguồn sống cho đời sống vật chất và tinh thần của bạn,  trước khi nghĩ xem vì sao đã quá lâu rồi mới 'có lại' cảm giác say mê, yêu thích một điều/thứ gì đúng không ?