Bạn thân mến!

Tôi thừa nhận rằng con người bẩm sinh đã yêu quý cơ thể mình, và có bổn phận phải chăm sóc nó. Tôi cũng không tiêu cực đến độ phủ nhận tất cảnhững nuông chuộng bản thân. Thứ mà tôi muốn nhấn mạnh với bạn là: takhông nên là nô lệ của thân xác mình. Một người là nô lệ của cơ thể sẽluôn cảm thấy sợ hãi làm đau nó, sẽ chỉ quan tâm đến nó, từ đó vô tình trởthành nô lệ của nhiều thứ khác nữa. Thay vào đó, chúng ta nên hành xử,không phải như thể cơ thể là lý do chính để chúng ta tồn tại, mà nhưthể nó chỉ là một thứ cần thiết cho cuộc sống. Thêm nữa, ai đó quá yêucơ thể mình sẽ dễ bị làm cho khổ sở và thất vọng vì những lời dè bỉu chêbai. Và những phẩm cách sẽ trở nên rẻ rúng nếu một người quá coi trọngthân xác.
Vì vậy, hãy cứ cẩn thận chăm sóc nó, nhưng khi mà hoàn cảnh thửthách lý trí, danh dự, hay lòng trung thành của bạn, hãy dũng cảm màvứt thân xác mình vào biển lửa.Dù vậy, ta cũng nên tránh, không chỉ những hiểm nguy mà ngay cả nhữngsự thiếu tiện nghi dù là nhỏ nhất, và rút lui vào trong vòng an toàn, để cóthể nghĩ thêm nhiều cách đối phó với những nỗi nguy nan có thể đến trongđời. Nếu tôi không nhầm, những thứ khiến ta sợ thường nằm trong ba nhómsau: nghèo nàn, bệnh tật, và sự độc ác bạo hành từ những kẻ quyền thế.Trong ba nhóm ấy, có ảnh hưởng lớn nhất đến ta là nhóm cuối cùng, bởi vìnó thường đến với một loạt những tin đồn và những hành động dọa dẫm.Hai nhóm đầu, nghèo nàn và bệnh tật, thường đến trong im lặng, và chúngkhông có thứ gì có thể khủng bố các giác quan của ta. Nhưng những tai ácđến từ những kẻ cầm quyền thường được làm quá lên để khiến ta run sợ:chúng được gắn với lửa và kiếm, với xiềng xích, với những con vật hoangdã hung bạo. Tưởng tượng đến tù ngục, đến giá treo, đến những cái mócsắt, cái cọc đâm xuyên qua bụng lên đến miệng, hay chân tay bị giật đứttrong tứ mã phanh thây, hay những mảnh quần áo tàn tạ đầy những vết máuche đi những vết bỏng lửa, và những thứ khác mà sự tàn bạo của con ngườicó thể bày ra. Không ngạc nhiên khi chúng khiến ta kinh sợ, vì chúngđến từ quá nhiều những cực hình và những dụng cụ tàn bạo. Sự tra tấntỏ ra hiệu quả nhất là khi đống dụng cụ được trưng ra trước mặt nạnnhân.Tương tự như vậy, trong những thứ có thể khuất phục tâm trí, ảnhhưởng lớn thường đến từ những thứ có thể trưng ra trước mắt ta. Những taihọa khác không hề kém phần nghiêm trọng, như chết đói, chết khát, cơ thểmục rữa, cơn cồn ruột như lửa đốt, là không thể thấy được. Chúng khôngthể được mắt thấy tai nghe, trong khi trước những kẻ cầm quyền độc ác,cũng giống như chiến tranh, ta nhìn thấy những thứ bên ngoài như giáp trụvũ khí và những cuộc hành quân đầy sức mạnh.Chính vì vậy, hãy cố kiềm chế và tránh xúc phạm đến chúng. Một mặt,chúng ta thường sợ những kẻ cầm đầu đám đông, mặt khác, nếu chínhquyền được định hình bằng cách nghị viện điều hành mọi thứ, ta cần tránh
những người nắm quyền ở đó, hay những người được nó trao quyền caiquản dân chúng. Sẽ cần rất nhiều nỗ lực để kết bạn với tất cả bọn chúng,vì vậy dễ dàng hơn là đừng để ai trong số chúng trở thành kẻ thù củabạn. Nói cách khác, kẻ khôn sẽ không bao giờ làm gì khiến bọn cầm quyềngiận dữ, mà sẽ tránh xa chúng, giống như cách thuyền trưởng hướngtàu ra xa khỏi tâm bão trên biển. Khi bạn hướng đến Sicily, bạn phảivượt qua eo biển. Kẻ lái tàu thiếu kinh nghiệm sẽ phớt lờ những nguyhiểm từ gió Nam (bởi gió Nam chính là nguyên nhân khiến biển Sicilyđộng và tạo nên những con sóng bạc đầu), không men theo bờ biển bêntrái mà lại theo hướng ngược lại, nơi gần với xoáy nước Charybdis.Nhưng người lái tàu dày dạn thì khác, họ sẽ hỏi han những ai thânthuộc với biển cả vùng này, về thủy triều, về cách đọc dấu hiệu đến từnhững đám mây, và lúc nào cần đánh lái tránh xa những quãng trở giócó thể khiến lật tàu. Người khôn ngoan cũng sẽ làm tương tự như vậy.Ông ấy sẽ tránh những người quyền lực, những người có thể đe doạhay làm hại ông, nhưng làm việc đó một cách vô cùng cẩn thận khôngđể ai nhận thấy (là ông tránh những kẻ đó). Bởi đó cũng là một phầnquan trọng: phải thận trọng mà tìm tới an toàn, vì việc lẩn tránhthường cũng là lý do để kết tội.Vậy nên, hãy tìm lấy lối thoát an toàn cho bạn giữa đám đông. Đầutiên, hãy hướng những mong muốn của bạn đến những thứ khác họ. Vìở đâu có cạnh tranh, ở đó sẽ có xung đột.Sau đó, hãy đừng sở hữu thứgì đáng để kẻ khác nhòm ngó, đặc biệt là những thứ trên người bạn.Nếu bạn để ý kỹ, gần như không một kẻ nào giết người chỉ để thấy máuchảy. Hầu hết mọi tội ác đều từ tính toán thay vì từ lòng căm thù đơnthuần. Nếu một người trần trụi, kẻ trộm sẽ bỏ qua anh ta. Vậy nên mới
nói người nghèo cũng có cái yên bình của họ, ngay cả khi có nhữngcuộc tập kích trong khu vực.Tiếp đến, hãy luôn ghi nhớ trong đầu 3 thứ nên tránh, như các cụ đã dặn: sựcăm thù, ghen tị và khinh miệt. Sự thông thái và hiểu biết sẽ chỉ cho bạncách thức. Rất khó để cân bằng một thứ với những thứ còn lại: khi ta cốtránh làm người khác bực bội, chúng ta cũng phải cẩn thận tránhnhững khinh miệt. Ý tôi là, cũng giống như khi ta cố gắng kiềm chếkhông lấn át một ai, ta có thể tạo ra cảm giác rằng mình dễ bị lấn át.Với nhiều người, chính cái quyền lực nơi họ khiến người khác phải sợsệt lại tạo ra những lý do cho chính họ để sợ sệt (mình đoán ý Seneca ởđây là khi có quyền lực, những người khác phải sợ bạn, nhưng chính bạnlại sợ việc mất đi quyền lực ấy từ cả những kẻ ở trên bạn lẫn những kẻ dướinhăm nhe chiếm vị trí của bạn).Vậy nên hãy kiềm chế cả hai. Thực ra,được người khác sợ sệt cũng có hại như khi bị khinh thường.Bởi vậy, hãy để ta có được cái an yên trong triết học. Giống như chiếc áochoàng của cha xứ, triết tạo cho bạn cảm giác thiêng liêng không thể xâmphạm, không chỉ đối với những người tốt mà thậm chí ngay với nhữngngười xấu trong cuộc sống mỗi ngày. Vì, tài hùng biện, hay bất cứ cách nàokhác để lấy được lòng dân, cũng sẽ mang lại cho bạn những kẻ thù. Nhưngtriết học, thứ kín đáo và yên bình giữa đời ồn ã, thứ chỉ quan tâm đến bảnchất bên trong của mỗi người, không thể bị thù địch. Thực tế, nó được tônvinh hơn bất cứ kiến thức nào khác, ngay cả với những người tồi tệ nhất. Sựkhôn lỏi không mang lại sức mạnh thực sự, kể cả khi chúng có hội tụ lạinhằm chống những phẩm cách, và triết học sẽ mãi mãi được tôn sùng vì sựthiêng liêng của nó.Tuy nhiên, ta cũng phải nhớ rằng triết học cần được rèn luyện một cáchthầm lặng và có điều độ không phô trương. Cái gì? Bạn hỏi.Ông thực sự nghĩ Cato luyện nó một cách điều độ, Cato,người luôn lên tiếng trong cuộc nội chiến? Cato, người dám dũng cảm đặt
mình giữa những tên cầm đầu độc ác và quyền lực nhất? Trong tình cảnhbất cứ người nào khác chỉ có thể lựa chọn hoặc là theo Pompey hay Ceacar,Cato đã dám đặt mình ở giữa và thách thức cả hai. Từ đó, một người chắcsẽ tự hỏi liệu thánh nhân hay những người thông thái có nên tham gia vàochính trường hay không.Ông đang hướng tới điều gì, Cato? Cuộc chiến không phải vì tự do, vì nó đãđã không thể được lấy lại nữa rồi. Câu hỏi chỉ là ai trong 2 người họ, Ceasarhay Pompey, sẽ chiếm được La Mã mà thôi. Vậy, ông đâu có phận sự gìtrong vấn đề này? Có gì khác biệt đối với ông nếu ai trong 2 người đó lênngôi đâu. Có thể người tốt hơn sẽ thắng, nhưng chiến thắng ấy cũng chỉ đếntừ một tình trạng đầu rơi máu chảy tệ hại hơn mà thôi.Tôi đã nhắc đến Cato lúc cuối đời, nhưng ngay cả những năm tháng trướcđó, thời cuộc cũng khiến ông ấy không thể có được quyền lực tối cao. Vậy,khi biết chắc rằng mình không thể có chiến thắng trọn vẹn, tại sao ông ấyvẫn đứng lên và nói những điều mình tin tưởng? Khi mà ông ấy đã có lúcđược tôn thờ bởi dân chúng, nhưng lại bị khước từ bởi tòa án, từ những tròbẩn thỉu của chúng. Rồi lần khác bị đuổi khỏi nghị viện và bị nhốt vào tù.Nhưng, chúng ta sẽ bàn về việc liệu người khôn ngoan có nên tham giachính sự hay không sau. Lúc này, tôi muốn nhắc bạn nhớ đến những ngườiStoic đã từ bỏ chính sự và cống hiến cuộc đời họ cho việc tìm cách làm chủcuộc đời và thiết lập những quy tắc sống cho mỗi người, mà không chốngđối bất cứ một thế lực nào. Vì người khôn ngoan sẽ không làm xáo trộnnhịp điệu của cuộc sống, và ông ấy cũng sẽ không thu hút sự chú ý bởinhững hành động kỳ quặc của mình.Bạn thắc mắc: "Liệu những người áp dụng cuộc sống như thế có thựcsự an toàn hay không?". Tôi không thể hứa với bạn điều đó, cũng nhưtôi không thể khẳng định với bạn là người sống điều độ sẽ luôn khỏemạnh; dù rõ ràng là việc sống điều độ sẽ có lợi cho sức khỏe của bạnhơn. Lịch sử đã cho thấy, tàu bè vẫn luôn có thể chìm ngay gần bờ, vậybạn nghĩ sao nếu ta đưa chúng ra giữa biển khơi? Tương tự như vậy,cuộc sống bận rộn sẽ nguy hiểm hơn thế nào, khi mà ngay cả một cuộcsống ẩn dật an nhàn cũng tiềm ẩn những hiểm họa trong nó? Ngay cảnhững người ngây thơ hiền lành nhất vẫn có thể bỏ mạng, ai có thể phủnhận điều đó? Điều ta có thể khẳng định chỉ là những tên tội phạm thìchết nhiều hơn. Người xưa đã nói: "Giáp có dày đến đâu, vẫn có chỗ sơhở" mà.Vậy nên, kẻ khôn sẽ cân nhắc về mục đích nhiều hơn là kết quả. Việcquyết định làm hay không, bắt đầu một việc gì đó, nằm trong quyềnquyết định của ta, trong khi kết quả còn phụ thuộc vào rất nhiều yếu tốkhác có thể đến trong quá trình thực hiện, hay ngay cả vận may thờicuộc, những thứ ta hoàn toàn không kiểm soát được. "Vô tình chếttrong tay kẻ trộm thì đâu có gì để suy nghĩ".Để kết thúc bức thư này, để tôi "gửi vàng" cho bạn.Kẻ biết hưởng thụ sự giàu sang nhất là kẻ ít cần đến nó nhất.Ai đã nói vậy, bạn hỏi. Tôi cũng không chắc, hoặc là Epicurus, hoặc làMetrodorus, hay một ai đó từ trường phái của họ. Nhưng ai nói thực ra đâuquá quan trọng? Người đó nói cho tất cả chúng ta.Ai cần đến tài sản sẽ luôn sợ hãi cho khối tài sản của mình. Nhưng không aiđược tận hưởng thực sự khi vẫn còn lo lắng. Ai càng cố tích lũy, khôngngừng bận rộn với những tính toán thiệt hơn được mất, sẽ quên mất việchưởng thụ những lợi ích mà tài sản mang lại. Cứ mãi thu thập hóa đơn, cânđo đong đếm, lật sổ sách, và hắn vô tình biến mình thành thằng quản lý thayvì làm một ông chủ thực thụ.

Tạm biệt!