Khi cái nắng ngoài kia đã về với sự gay gắt nhiều hơn, thì lòng con lại thao thức nghĩ về chiếc nón cời của mẹ. Mùa đã đem thêm những vất vả về với mái đầu tóc bạc, với đôi vai gầy run run trên cánh đồng khi mặt trời chưa ló dạng, của mẹ cũng như của những phụ nữ nông dân quê mình. Khi cái nón cời đã phải phát huy hết công năng, thì mồ hôi trên mặt, trên lưng áo mẹ cũng bắt đầu chảy nhiều hơn. Lòng con thì cứ rưng rưng một niềm đau đáu không bao giờ cạn.

Theo suốt đời, bao lớp lớp người nông dân quê rồi đến đời mẹ, chiếc nón cời như là một phần của nghề nông, mà cũng là một phần của văn hóa làng. Thấp thoáng từ ngàn xưa dưới bóng những lũy tre, theo những con trâu trên những luống cày, nhấp nhô với những mùa cấy, mùa gặt. Không kiêu sa đài các như những chiếc mũ bày bán dưới chợ theo tiến trình hiện đại của xã hội, nón cời tự biết chức phận của mình, và có lẽ cũng xứng đáng đứng ở một nơi danh dự trong lòng người với chức phận ấy. Che mưa che nắng che sương, và che cả những nỗi niềm của người nông dân. Cũng vì thế, nón cời càng cũ đi thì giá trị càng lớn, bởi sương gió đã thấm vào chức phận của nó đến chuyển màu từ trắng sang nâu xám theo thời gian.

Mẹ quê nghèo đâu thừa tiền mà mua nón mới. Có chăng nữa thì chắt chiu cho chồng, cho con những bữa ăn hằng ngày, cây bút cuốn vở để đến trường mà thôi. Vậy là cái nón cời có khi đội trên đầu ra đồng ra ruộng có lúc nửa năm, cả năm cũng chưa được thay. Mẹ hay thay nhất là quai nón vải. Vì đó là nơi tiếp xúc với cổ, cũng là nơi thấm nhiều mồ hôi chảy xuống nhất. Vải làm quai cũng tận dụng từ quần áo cũ thôi. Nhiều khi rách chỗ này, có khi gãy vành chỗ kia, nhưng mẹ đều mạng lại bằng một ít vải thừa, vài chút giấy và chút lạt tre nhỏ. Con đã từng ngồi xem mẹ mạng lại nón cời giữa trưa, tỉ mỉ và kỳ công thật sự. Lòng tò mò dần dần thay đổi bằng một niềm yêu thương tràn ngập. Thương đời mẹ, và cũng thương hơn những chiếc nón cời thủy chung theo trên đầu mẹ những lúc nắng gắt, những chiều mưa giông bão đầy trời.

Xót xa lòng hơn cả là những lúc mẹ khóc, khi chiếc nón cời vì lý do gì đó bị mất, hoặc bị hư hỏng nặng không thể sửa lại. Đó là những khi giỗ chạp, đội nón theo, ai đó vô ý đội nhầm về. Hay những lần chú chó con trong nhà nghịch dại, xé nón mẹ ra từng mảnh. Mẹ khóc, con biết không phải vì tiếc một cái nón theo giá trị vật chất bình thường. Mà có lẽ, nó theo mẹ đi hằng ngày, qua những vất vả nhọc nhằn nên như một người bạn, một vật quý. Đột ngột phải mất đi, lòng mẹ hẳn cũng tiếc như mất một cái gì thân thiết lắm. Và không chỉ mẹ đâu, con đã nhìn thấy những giọt nước mắt trong những tình cảnh như thế của những cô, những bà cùng trong xóm mình, những người cũng gắn phận đời lam lũ cùng chiếc nón cời thân thương.

Rong ruổi trên nhiều vùng quê, trên bao miền đất lạ, nhưng lòng tôi vẫn thao thức khi nghĩ về chiếc nón cời của mẹ. Nhất là một hôm nào đó, dừng chân bên một cánh đồng quê, thấy bóng nón cời nhấp nhô trên ruộng, lại nghèn nghẹn nơi bờ tim. Đời mẹ vẫn gian lao, gắn phận mình với gió sương, với bão dông cùng chiếc nón cời, mải miết lam lũ để mong một ngày các con được tốt hơn, ổn định hơn, đàng hoàng hơn. Đôi chân mẹ vẫn bám chặt vào bùn lầy quê nhà và đôi tay thì run cầm cập theo sương giá trở mùa. Con thì vẫn ngu ngơ và lang thang giữa chợ đời để rong chơi giữa đời. Dù vẫn biết bóng nón cời và dáng mẹ ngả nghiêng trên đồng chiều từng đêm quệt vào con đến rát lòng, nhưng vẫn không thể làm sao được, không thể tự vực mình đi qua những khó khăn, để đời mẹ được may mắn hơn, bớt khổ hơn...

Nắng trời đã đổ xuống. Nắng lòng con cũng rực lên. Những bước chân nhiều khi mỏi mệt giữa đời nhưng vẫn chưa thể dừng và chưa biết điểm dừng. Nhưng chiếc nón cời của mẹ vẫn cứ lẩn khuất trong lòng này, như một lời nhắc nhở. Cũng như mẹ, từng bảo con nhiều lần, trong những lúc cơm chiều, cơm tối. Rằng, dù đời có cơ cực đến mấy, chìm nổi đến mấy cũng phải giữ lòng trong sạch, sống là người hữu ích, không lừa gạt hay hại ai.

Mẹ ơi!

ST.