JENI

Vào năm 1977, tôi đã lập hai giao ước. Một với cha tôi và một với các anh chị em của tôi. Cha đã phạt cả ba chúng tôi vì những việc mà chúng tôi thề là mình không làm. Cha thấy một lỗ thủng ở khay thạch trong tủ lạnh, tất cả chúng tôi đều bị đổ lỗi và đều bị đánh đòn vì chuyện đó. Giày của Frank bị mất, tất cả chúng tôi đều bị đổ lỗi, và đều bị đánh đòn vì chuyện đó.

Sheila, Frank và tôi đều nhất quyết mình vô tội, nhưng cha không chịu nghe. Vì vậy, một ngày nọ, chúng tôi đã lập một giao ước với nhau rằng chúng tôi sẽ luôn nói sự thật với nhau. Vì thế, khi Sheila và Frank khăng khăng rằng họ không làm hỏng thứ mà cha đang đánh đòn chúng tôi vì nó, tôi đã tin họ. Điều thú vị là cái lỗ trong khay thạch trong tủ lạnh có kích thước bằng ngón tay của người lớn, và chính cha là người cuối cùng đã tìm thấy đôi giày của Frank sau khi chúng mất.

Thật hài cốt.

GHI CHÚ TỪ BÁC SĨ GEORGE BLAIR-WEST

Tìm hiểu về DID
Thật đáng kinh ngạc và vô cùng hấp dẫn cách tâm trí của Jeni, hay cụ thể hơn là Symphony, tạo ra các nhân cách của cô ấy, được gọi chính thức là 'alters' (các nhân cách khác). Khả năng này chính là bản chất của DID (Rối loạn Đa nhân cách). Tôi coi đây là một giải pháp sáng tạo tuyệt vời cho những lạm dụng cực đoan, điều mà, như chúng ta đã thấy, có nghĩa là một tội ác ghê tởm đã được thực hiện.

Tôi cũng muốn xem xét một nhân cách cụ thể, người mà các bạn đã gặp thoáng qua trong chương đầu tiên và sau đó lại gặp trong chương mà các bạn vừa đọc, Jay. Jay không phải là một nhân cách điển hình, trên thực tế, Jeni nhấn mạnh rằng anh ấy hoàn toàn không phải là một nhân cách. Điều này khá kỳ lạ vì rõ ràng Jeni biết nhân cách là gì, nhưng cô ấy lại tách Jay ra.

Jay là ai và là gì? Nhưng trước khi làm điều này, chúng ta cần quay lại và xem xét chẩn đoán DID. Tôi đã dành thời gian trong các chương trước để xem xét cách tâm trí quản lý ký ức từ sự kìm nén đến sự phân ly và những tranh cãi xung quanh vấn đề này. Lịch sử của DID cũng gây nhiều tranh cãi không kém. Sự phát triển của DID với tư cách là một chẩn đoán là rất ngắn ngủi xét về lịch sử y học, chưa nói đến chuyên ngành tâm thần học, và tôi đã chứng kiến phần lớn lịch sử của nó diễn ra trong suốt sự nghiệp chuyên môn của mình.

Tốt nghiệp ngành y năm 1983 tại Đại học Queensland, tôi bắt đầu khóa đào tạo về tâm thần học mười tám tháng sau đó, khi tôi hai mươi lăm tuổi. Trong năm năm đầu tiên của sáu năm học y, tôi không biết tại sao mình lại ở đó và tôi sẽ làm gì. Mãi đến năm thứ năm, tôi mới hoàn thành kỳ học về tâm thần học đầu tiên và cuối cùng tôi đã nhận ra lý do tại sao tôi ở đó.

Lúc đó và bây giờ tôi vẫn thấy tâm trí con người đầy thử thách và hấp dẫn, nhưng tôi cũng nhận ra rằng nó ít phức tạp và dễ hiểu hơn vẻ ngoài ban đầu. Cuốn sách giáo khoa đáng sợ nhất mà tôi từng thấy đã trở thành người bạn thân thiết kiêm kẻ thù của tôi trong năm năm tiếp theo của khóa đào tạo chuyên sâu. Cuốn Tâm thần học đại cương (General Psychiatry) của Kaplan & Sadock (Ấn bản 1985) có các trang giấy mỏng đến mức gần như trong suốt.

Giấy lụa còn dày hơn nhiều. Đó là cách họ có thể nhét 2129 trang vào giữa hai bìa sách (không lâu sau đó họ chuyển sang hai tập). Ý của tôi là, đây là cuốn sách giáo khoa chuẩn mực mà bất kỳ bác sĩ tâm thần tập sự nào trong thế giới nói tiếng Anh cũng phải học. Nó đã định hình chúng tôi. Và họ đã giới thiệu chẩn đoán của Jeni như thế nào?

Đây là cách đoạn mở đầu bắt đầu, từng từ một: Đa nhân cách: ‘Sally Beauchamp’ của Morton Prince – ‘Thánh, Ác quỷ, Người phụ nữ’, như cách ông ngần ngại đặt tên cho cô – là bệnh nhân nổi tiếng nhất trong số khoảng 200 bệnh nhân được biết đến đã phát triển đa nhân cách. Trong một cuốn sách giáo khoa y khoa cực kỳ truyền thống và khô khan, tôi tin rằng tôi có thể lập luận, mà không sợ bị phản đối, rằng câu này là câu lôi cuốn và thú vị nhất trong hàng trăm nghìn câu chữ trong văn bản này.

Nó khá hé mở ở nhiều cấp độ.Thứ nhất, nó đọc giống như một bài đánh giá sách trên New York Times, chứ không phải là lời giới thiệu về một chẩn đoán y khoa trong một cuốn sách giáo khoa đào tạo chuyên khoa y tế uy tín. Cách các tác giả đã từ bỏ một mô tả y khoa khô khan truyền thống báo trước sự giật gân, tính huyền bí và sự thiếu tôn trọng khoa học thường định hình tình trạng này.

Nếu tôi phải viết những lời mở đầu theo phong cách của phần còn lại của cuốn sách giáo khoa tâm thần học này, ngay cả khi xét đến kiến thức hạn chế của họ vào thời điểm đó, tôi sẽ gợi ý rằng nó sẽ được đọc như thế này: Tình trạng này, được cho là hiếm gặp, là một tình trạng phức tạp, ít được hiểu rõ, có liên quan đến Rối loạn phân ly tạm thời (Psychogenic Fugue), trong đó hành vi xảy ra mà có chứng quên và một bản sắc thay thế mới được thể hiện rõ ràng, không phải do rối loạn tâm thần thực thể.

Thứ hai, sự sắp đặt liền kề của các từ Thánh/ Ác quỷ/ Người phụ nữ (còn được khuếch đại thêm bằng từ ‘nổi tiếng’) là phiên bản sớm nhất của clickbait, nhằm mục đích ngay lập tức định vị tình trạng này như một tác phẩm trưng bày trong Ripley's Believe it or Not và là một chủ đề trò chuyện cho những học viên về cái kết kỳ lạ và tuyệt vời của tâm thần học.

Là cuốn sách giáo khoa bằng tiếng Anh chuẩn mực, nó đã định hướng cách các bác sĩ tâm thần đầy tham vọng tiếp cận với DID. Tương tự, nó phản ánh chính xác bản chất của tình trạng này theo góc nhìn của giới tâm thần học thời bấy giờ. Đây cũng là một ví dụ tuyệt vời về một mánh khóe cũ rích và khôn ngoan của những người viết không muốn sở hữu quan điểm của mình, vì biết rằng nó sẽ bị coi là phi khoa học và thiên vị.

Bằng cách trích dẫn một nguồn khác, bạn có thể tuyên bố sự vô tội về quan điểm đó trong khi vẫn trình bày nó như một điều có thẩm quyền. Tôi đặc biệt ấn tượng với cách văn bản ngay lập tức mô tả chẩn đoán thông qua công trình của Prince mà không hề có sự hạn chế, do đó cho phép tiêu đề cuốn sách của ông định nghĩa thực thể này.

Đây là một thủ thuật viết lách thiếu chân thực, phản ánh cách các tác giả nhìn nhận tình trạng này. Tôi nghi ngờ rằng bất kỳ đồng nghiệp cấp dưới nào của tôi vào thời điểm đó đã đánh giá được sự thiên vị này. Cá nhân tôi chắc chắn là không. Điểm thứ ba là sự hiếm gặp được cho là của tình trạng này. ‘… nổi tiếng nhất trong số khoảng 200 bệnh nhân được biết đến’ có vấn đề ở sự nhấn mạnh của nó.

Từ ‘biết đến’ mang ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Trong bối cảnh này, nó có nghĩa là: trong toàn bộ lịch sử được ghi lại… từ trước đến nay! Các tác giả đã không chỉ ra rằng ‘các trường hợp được biết đến’ thường biểu hiện thấp hơn rất nhiều so với số lượng lớn hơn nhiều các trường hợp chưa được biết đến trong cộng đồng rộng lớn hơn.

Theo cách trình bày, điều này sẽ khiến tình trạng này có lẽ là tình trạng tâm thần hiếm nhất từng được báo cáo khoa học. Hàm ý của nó rất sâu sắc. Tôi đã không thể tìm thấy dân số của thế giới phương Tây nói tiếng Anh vào khoảng năm 1985, nhưng chỉ riêng Hoa Kỳ và Vương quốc Anh là 282 triệu người. Tính theo tỷ lệ phần trăm của các dân số này, 200 trường hợp sẽ là 0,0000007 phần trăm, tức là bằng không, do đó không có bác sĩ tâm thần nào có thể mong đợi gặp một trường hợp nào.

Vậy, trên thực tế một bác sĩ tâm thần có khả năng gặp DID trong công việc của họ là bao nhiêu? Các nghiên cứu gần đây về bệnh nhân được nhận vào các khoa tâm thần cho thấy khoảng năm phần trăm dân số này mắc DID. Điều này có nghĩa là cứ khoảng hai mươi bệnh nhân mà một bác sĩ tâm thần gặp đến khoa của họ thì có người mắc bệnh này.

Trong một khoa cấp cứu bận rộn, điều này tương đương với việc bác sĩ tâm thần phải gặp một người mắc DID vài tuần một lần. Tỷ lệ này thậm chí còn cao hơn nếu đơn vị tiếp nhận các trường hợp cấp cứu tâm thần (thường là tự hại), với tỷ lệ là sáu phần trăm ở New York và một con số đáng kinh ngạc là 14 phần trăm ở Istanbul. Còn các phòng khám ngoại trú thì sao?

Một bác sĩ tâm thần (hoặc nhà tâm lý học) làm việc tại các phòng khám ở thế giới phương Tây sẽ gặp một người mắc DID cứ sau khoảng năm mươi bệnh nhân, tức là hai phần trăm dân số này. Vậy, những chuyên gia sức khỏe này giỏi nhận biết và chẩn đoán những người mắc DID mà họ gặp đến mức nào? Tồi tệ vô cùng. Nhờ những cuốn sách giáo khoa không hữu ích, và việc đào tạo chẩn đoán thậm chí còn hạn chế hơn, trong lịch sử chúng ta đã thất bại thảm hại với những bệnh nhân này.

Phải mất sáu đến mười hai năm trình bày nhiều lần với các chuyên gia sức khỏe tâm thần trước khi đưa ra chẩn đoán chính xác. Như Jeni sẽ kể lại trong kinh nghiệm tìm kiếm sự giúp đỡ của cô, cô đã phải làm việc vất vả hơn nhiều so với lẽ ra phải thế, trong nhiều năm, trước khi cô ấy cuối cùng tìm thấy tôi và được chẩn đoán chính xác.

Vấn đề rắc rối hơn là trong khi chờ đợi chẩn đoán chính xác, những người mắc DID, trung bình, đã nhận được ba đến bốn chẩn đoán sai. Chẩn đoán tồn tại để cung cấp thông tin cho việc điều trị. Khi chẩn đoán sai được đưa ra, các phương pháp điều trị sai sẽ được áp dụng. Thật không may, những loại thuốc có tác dụng phụ rắc rối nhất mà ngành tâm thần học sử dụng là dành cho những tình trạng mà DID thường bị chẩn đoán nhầm thành, tức là tâm thần phân liệt và rối loạn lưỡng cực.

Rối loạn Lưỡng cực (Bipolar)
Rối loạn lưỡng cực chủ yếu là một rối loạn về tâm trạng. Ở rối loạn lưỡng cực, bệnh nhân có thể trầm cảm, hưng phấn (hưng cảm) hoặc đôi khi là một bức tranh hỗn hợp, với việc người bệnh nhanh chóng chuyển đổi giữa các trạng thái kèm theo cáu kỉnh xen kẽ. Trong những trường hợp cực đoan, bệnh nhân lưỡng cực có thể biểu hiện niềm tin rằng mình là một dạng đấng cứu thế.

Vì đây là một rối loạn về tâm trạng, cảm giác thăng hoa và hưng phấn, hoặc suy sụp và chán nản, đi kèm với những thay đổi về tính cách. Bệnh nhân lưỡng cực chỉ hiếm khi nghe thấy tiếng nói, nhưng nếu có, những tiếng nói đó cũng phản ánh trạng thái tâm trạng, ví dụ: bảo họ tự sát khi suy sụp, hoặc rằng họ là Chúa Giê-su hóa thân khi hưng phấn.

Tâm thần Phân liệt (Schizophrenia)
Mặt khác, tâm thần phân liệt là một rối loạn về suy nghĩ và nhận thức.
Tâm thần phân liệt là tình trạng gần nhất với DID, vì bệnh nhân tâm thần phân liệt thường nghe thấy tiếng nói. Tuy nhiên, có một đặc điểm đặc biệt về chúng mà Jeni đã không mô tả khi cô ấy kể cho tôi nghe về trường hợp của mình. Trong tâm thần phân liệt, những tiếng nói phản ánh ảo tưởng, vốn là đặc điểm chính của tình trạng này.

Phổ biến nhất là ảo tưởng về một số hình thức hoang tưởng hoặc bị theo dõi/ bị bức hại bởi người khác hoặc các thực thể kiểu CIA. Theo đó, những tiếng nói sẽ phản ánh những mối lo ngại này, ví dụ: nói với họ bằng cách nào hoặc tại sao CIA lại quan tâm đến họ. Bạn càng đi sâu vào thế giới của họ, bạn càng thấy rõ rằng, mặc dù nó có thể phức tạp, nhưng không có nền tảng nào trong thực tế.

Thật là một trò hề khi một người mắc DID được kê đơn thuốc mạnh, mặc dù có ích cho những người mắc bệnh tâm thần, nhưng lại là một trải nghiệm kinh hoàng đối với những người có sinh lý não bình thường. Hầu hết bệnh nhân DID mà tôi đã từng gặp đều tìm đến tôi trong tình trạng đang dùng một hỗn hợp các loại thuốc mạnh này, khi mà ngày càng nhiều thuốc được thêm vào và liều lượng được tăng lên khi, nhưng không có gì ngạc nhiên khi chúng không có tác dụng gì.

DID dưới bất kỳ tên gọi nào khác
Có một nhóm lớn người mắc DID nhận được chẩn đoán phi lâm sàng là quỷ ám. Ở nhiều quốc gia nơi DID được coi là quỷ ám, nó trở thành vấn đề của Giáo hội, hơn là chăm sóc tâm thần. Ở Ấn Độ, khi họ nghiên cứu tất cả các trường hợp trình diện dịch vụ tâm thần trong hơn mười năm: "Không giống như ở phương Tây, rối loạn nhận dạng phân ly hiếm khi được chẩn đoán; thay vào đó, các trạng thái quỷ ám thường được thấy trong dân số Ấn Độ."

Các kết quả tương tự đã được tìm thấy từ các nghiên cứu ở Nhật Bản, Oman, Trung Quốc và Iran. Không khó để hiểu làm thế nào việc chuyển đổi sang một số nhân cách nhất định lại gợi lên cách giải thích là quỷ ám. Thật khó khăn khi lần đầu tiên trải nghiệm điều đó, bạn sẽ thấy một giọng nói nam tính hơn (kèm theo cử chỉ của nam giới) với một giọng hoàn toàn khác phát ra từ cơ thể của một người phụ nữ mà trước đó vài phút, cô ấy vẫn nói chuyện với giọng và ngữ điệu của một người phụ nữ điển hình.

Nhân cách Muscles của Jeni là một ví dụ hoàn hảo. Khi cậu ta xuất hiện, điều đầu tiên cậu ta làm là kiểm tra để đảm bảo rằng mình không mặc váy, khi cậu ta ngả người ra sau và đặt một chân lên chân kia, như một người đàn ông điển hình, và sau đó thường bắt đầu bằng một vài từ ngữ thô tục. Và rồi bạn sẽ thấy một số bệnh nhân DID có tính cách rõ ràng là ma quỷ.

Họ thường xuất hiện đột ngột, gầm gừ, gào thét, tức giận đến mức mất kiểm soát và đe dọa bạn về thể xác nếu bạn đến gần. Mặc dù Jeni không có bất kỳ nhân cách nào như thế này, nhưng vào thời điểm tôi lần đầu tiên thấy điều này ở những bệnh nhân khác, tôi đã may mắn tham dự một buổi hội thảo với Tiến sĩ Colin Ross. Tiến sĩ Ross đã, và vẫn đang, một trong số ít các chuyên gia có thẩm quyền trên thế giới về tình trạng này.

"Tuổi trung bình của quỷ là sáu," anh nói một cách thản nhiên khi nói về những người được đưa đến chỗ anh, những người đã được điều trị không thành công bằng lễ trừ tà. Những ‘nhân cách ma quỷ’ này đã bị lạm dụng một cách khủng khiếp ở độ tuổi rất trẻ và chắc chắn đã bị những kẻ lạm dụng nói với rằng chúng là ác quỷ thuần túy, hoặc, ít nhất, chúng có quỷ trong người.

Đây là từ trường học của kẻ gây án, Bài học 101, việc tẩy não bắt đầu nhằm đảm bảo đứa trẻ không bao giờ tố cáo chúng. Rốt cuộc, bạn không thể tố cáo ai đó là ác quỷ nếu bạn cũng là ác quỷ, đó sẽ là hành vi tự buộc tội.  Một số nhân cách trẻ em bị lạm dụng có thể hoàn toàn chấp nhận gợi ý này, vì những trải nghiệm của chúng, quả thực, trông rất giống với trải nghiệm của một con quỷ.

Khi bạn nhận ra rằng chúng chỉ là một đứa trẻ sáu tuổi dễ bị lừa gạt, bối rối khi bạn làm việc với chúng trong quá trình trị liệu, mọi thứ sẽ thay đổi. Khi cả nhà trị liệu và bệnh nhân hiểu điều này và thể hiện lòng trắc ẩn đối với ‘con quỷ’, chúng sẽ phản ứng theo đó, và quá trình chữa lành bắt đầu.
Điều định nghĩa những nhân cách này trong ‘bản chất ma quỷ’ của chúng không gì hơn ngoài việc chúng đã phải hứng chịu một địa ngục trần gian.

Chúng chỉ là quỷ dữ do liên tưởng, chứ không phải theo định nghĩa. Việc nằm dưới sự ‘chăm sóc’ của Giáo hội có thể giúp họ tránh được các loại thuốc chống loạn thần của phương Tây, nhưng tôi không chắc điều gì tệ hơn. Việc hiểu sai về chứng Rối loạn nhân cách phân ly (DID) là bị quỷ ám đồng nghĩa với việc họ bị đối xử như những kẻ bị ruồng bỏ, còn tệ hơn thì bị giam cầm và trừng phạt như quỷ dữ.

Những lời kể mà tôi nhận được từ những bệnh nhân đã đến gặp tôi và đã được điều trị bằng các nghi thức trừ tà ở Úc, mặc dù không man rợ bằng, nhưng vẫn đáng lo ngại. Nguyên lý trung tâm, tất nhiên, là bạn có một con quỷ bên trong cần phải bị trục xuất, điều đó tồi tệ hơn là xấu, đó là ác quỷ. Khi điều này thất bại, và nó luôn thất bại, bệnh nhân bị bỏ lại với viễn cảnh đáng sợ là có một con quỷ bên trong họ.

Hãy đối chiếu điều này với nguyên lý trung tâm của việc điều trị DID là ‘tất cả các phần đều được chào đón’. Những ‘con quỷ’ được nhận ra là chúng là ai, đó là những đứa trẻ rất bị tổn thương nghiêm trọng, đã bị tra tấn và sợ hãi đến tận cùng. Thêm vào đó, chúng đã ở trong trạng thái ‘ngủ đông phân ly’, chúng đến với sự kỳ vọng rằng chúng sắp bị lạm dụng lần nữa.

Chúng có thể được tha thứ vì đã gầm gừ và hung hăng. Mặc dù tôi tôn trọng quyền lợi của các tôn giáo nói chung, nhưng nói cụ thể, việc quỷ ám phải luôn được điều trị như là DID cho đến khi được chứng minh ngược lại. Trường hợp quỷ ám đầu tiên được chứng minh là không phải DID, mà là quỷ ám thực sự bởi một thế lực ma quỷ, sẽ trở thành tin tức thế giới trên cả báo chí phổ thông và cộng đồng khoa học.

Thực tế là cho đến nay điều này đã không xảy ra sau khi hàng chục nghìn trường hợp đã được xác định, khiến tôi tự tin rằng quỷ ám chính là DID dưới một tên gọi khác. Chúng ta đã xem xét sự phổ biến và biểu hiện của DID trong các quần thể lâm sàng, điều này bây giờ đưa chúng ta đến câu hỏi: DID phổ biến như thế nào trong quần thể chung, không lâm sàng?

Đây là những nghiên cứu rất tốn kém để thực hiện. Các mẫu người lớn, thường là toàn bộ cộng đồng, phải được phỏng vấn riêng lẻ để có được dữ liệu đáng tin cậy. Chỉ có một số ít nghiên cứu như vậy. Tỷ lệ mắc bệnh dao động từ 1,1% ở Thổ Nhĩ Kỳ, qua 1,5% ở Tiểu bang New York và 1,3% ở Canada. Mặc dù chúng ta có thể khẳng định, với mức độ tin cậy cao, rằng ít nhất một phần trăm dân số chung mắc DID, 1,3% có lẽ là một ước tính có cơ sở và chính xác hơn.

Với dân số thế giới khoảng 7,7 tỷ người, ít nhất 77 triệu người mắc tình trạng này, trong khi tỷ lệ 1,3% cho chúng ta con số 100 triệu người. Nếu bạn muốn lập luận rằng bởi vì các nghiên cứu này được thực hiện ở phương Tây, điều này phần lớn là đúng, nên chúng không đại diện cho thế giới, điều đó có lẽ cũng đúng. Như tôi đã thảo luận trong phần giới thiệu, DID gần như luôn là kết quả của sự lạm dụng cực độ đối với trẻ nhỏ.

Theo đó, sự phổ biến của nó sẽ là một hàm số của mức độ mà một xã hội nhất định bảo vệ quyền lợi của trẻ em. Trong các nền văn hóa truyền thống, lâu đời hơn, quyền trẻ em thậm chí còn ít được công nhận và tôn trọng hơn ở phương Tây. Theo đó, chúng ta có thể mong đợi tìm thấy tỷ lệ lạm dụng trẻ em và DID cao hơn trong các nền văn hóa này.

DID cuối cùng đã được hiểu và công nhận
Theo thời gian, DID đã trở nên được hiểu rõ hơn và được công nhận nhiều hơn. Những người mắc DID phải cảm ơn các cựu chiến binh Việt Nam vì chính nhóm dân số này đã đưa PTSD lên bản đồ lâm sàng. Chiến tranh ở Việt Nam đã gây ra tỷ lệ PTSD cao hơn nhiều so với bất kỳ cuộc chiến nào trước đó vì bản chất chiến tranh du kích của nó.

Hai cuộc thế chiến có chiến tuyến và cảm giác rõ ràng hơn về thời điểm bạn an toàn hoặc gặp nguy hiểm. Điều này không xảy ra ở Việt Nam, nơi bạn có thể bị tấn công ở bất cứ đâu, bất cứ lúc nào ngay cả khi đang nghỉ phép ở Sài Gòn. Ngay cả tiền tuyến cũng không được xác định rõ ràng và dễ thay đổi. Những mối đe dọa không thể đoán trước nhưng tái diễn gây ra tình trạng kích thích quá mức mãn tính, làm tăng đáng kể nguy cơ phát triển hội chứng hậu chấn thương.

(Bạn có thể thấy tôi vừa mô tả tuổi thơ của Jeni như thế nào.) PTSD, khi đó được gọi là ‘shell shock’ (sốc phản lực), không phải là hiếm trong hai cuộc thế chiến, nhưng tất cả các chính phủ thời đó đã quyết định, vì lợi ích của mình, và một cách khá man rợ, định nghĩa nó thay vào đó là ‘sự yếu đuối của con người’. May mắn thay, các cựu chiến binh Việt Nam đã trở về với một số lượng không thể phủ nhận các trường hợp vào thời điểm mà ngành tâm thần học đang áp dụng các hình thức trị liệu tâm lý hữu ích hơn khi từ bỏ giáo điều hạn chế của phân tích Freud truyền thống.

Một phương pháp mới xuất hiện, liệu pháp tâm động học, quan tâm nhiều hơn đến việc các triệu chứng nảy sinh từ kinh nghiệm đau thương như thế nào. Đồng thời, các nhà tâm lý học đang phát triển Liệu pháp Hành vi Nhận thức (Cognitive Behaviour Therapy) với sự cân nhắc điều trị các hội chứng hậu chấn thương bằng nhiều hình thức phơi nhiễm khác nhau.

Vào đầu những năm 1990, EMDR đã xuất hiện như một liệu pháp hoàn toàn tập trung vào điều trị chấn thương ở nạn nhân bị cưỡng hiếp cũng như các cựu chiến binh Việt Nam. Xã hội cũng đang thay đổi. Khi chúng ta tiến gần đến cuối thế kỷ XX, quyền phụ nữ càng được chú trọng hơn và may mắn là chúng cũng kéo theo quyền trẻ em.

Lời bạt của nhóm chuyển ngữ: Đọc tới đây tôi lại thấy thương xót cho những người anh hùng dân tộc đã ngã xuống hay còn ở lại vì bảo vệ đất nước, những cựu chiến binh Việt Nam (ở Tây ám chỉ là những người tham gia vào chiến tranh chống Mỹ ở phe Mỹ không phải là cựu chiến binh Việt Nam mình), những người đã mang cảm giác tội lỗi vì đã trót phục vụ cho 1 trận chiến vô nhân đạo, vô nghĩa ở 1 đầu chiến tuyến. Họ bị buộc bán mạng chẳng vì lý do gì để rồi nhận lại sang chấn dai dẳng, vậy thì các cụ của chúng ta? Đã phải hi sinh tất cả để bảo vệ đất nước, rồi nhìn từng đồng đội ngã xuống trong bất lực. Họ vinh quang giành lại đất nước, nhưng cũng đã để lại 1 vết thương tâm lý âm ỉ

Từ sự kết hợp của các lực lượng đồng nhất này, một hiểu biết mới về chấn thương và nhận thức về thực tế của lạm dụng trẻ em đã giúp đưa Rối loạn nhân cách phân ly (DID) từ một trò hề trở thành tâm điểm khi chúng ta bước vào thế kỷ 21. Khi rõ ràng rằng đó là một phản ứng đối với chấn thương trong một bộ não trẻ, linh hoạt, DID bắt đầu có ý nghĩa theo một cách chưa từng có trước đây.

Nếu không có mối liên hệ với chấn thương, DID chỉ là một hiện tượng kỳ lạ. Với mối liên hệ này, giờ đây nó có ý nghĩa như một tình trạng tâm thần hợp pháp vì nó có một nguyên nhân nhất quán và dễ hiểu. Cuối cùng, mặc dù giới chuyên môn không muốn tin rằng những câu chuyện lạm dụng khủng khiếp như của Jeni là có thật, nhưng sự đồng nhất của tất cả các lực lượng này quá lớn đến mức không thể phủ nhận.

Hệ thống chẩn đoán tâm thần được chấp nhận rộng rãi nhất trên thế giới là các phiên bản khác nhau của Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn Tâm thần (DSM). DSM đã đưa Rối loạn Đa nhân cách (MPD) vào năm 1980 và chẩn đoán này được tinh chỉnh theo từng ấn bản mới. Chính trong DSM-IV ra mắt năm 1994, MPD đã được thay thế bằng DID (Rối loạn Nhận dạng Phân ly).

Sự thay đổi tên này phần lớn là do lo ngại rằng việc gọi tất cả các nhân cách thay thế là ‘personalities’ (tính cách/nhân cách) có khả năng gây hiểu lầm vì nhiều người trong số họ được tạo ra mà không có đầy đủ chiều sâu và bề rộng của những gì chúng ta gọi là một nhân cách. Như bạn đã biết, Jeni có khoảng 2500 nhân cách thay thế đều có các chức năng khác nhau; từ việc đối phó với các chức năng cơ thể khi bị lạm dụng; thông qua việc đối phó với các phần của trải nghiệm chấn thương lớn hơn; cho đến các nhân cách phát triển đầy đủ mà bạn đã gặp đang kể chuyện trong cuốn sách này.

Rối loạn Nhận dạng Phân ly thể hiện sự đa dạng này tốt hơn và phản ánh cơ chế phòng vệ tâm lý mà qua đó nó xảy ra. Cuối cùng, với DSM-5 hiện tại năm 2013, khi nghiên cứu về DID phát triển, những điều như nhận ra rằng chứng mất trí nhớ có thể dành cho các sự kiện hàng ngày, không chỉ là các sự kiện chấn thương, đã được đưa vào.

Để được đưa vào DSM, các tình trạng phải được công nhận và chấp nhận bởi các chuyên gia có uy tín quốc tế trong ngành tâm thần học trong bất kỳ loại chẩn đoán nào. Việc đủ điều kiện để được công nhận trong DSM không hề dễ dàng. Nếu một chẩn đoán còn gây tranh cãi, nó sẽ chỉ được đưa ra với tư cách tạm thời, có điều kiện và được chỉ định là "tình trạng cần nghiên cứu thêm" và chỉ được chấp nhận sau khi có sự đồng thuận chung của các cơ quan có thẩm quyền trong lĩnh vực đó.

Theo đó, những người hiện không công nhận DID là một tình trạng bệnh lý thực sự đang nằm ngoài phạm vi kiến thức chính thống và không cập nhật với các nghiên cứu và tư duy hiện tại.

Hướng dẫn từ cõi trên – Gặp gỡ Jay
Tôi muốn kết thúc phần này bằng cách quay lại với Jay, được đặt tên theo Jay Osmond, tay trống và ca sĩ trong ban nhạc Osmond Brothers. Jeni nói, anh ấy rất khác biệt so với các nhân cách thay thế khác của cô ấy, và như bạn biết, cô có rất nhiều nhân cách để so sánh. Theo lời cô, "Jay không phải là một trong số chúng tôi.
Anh ấy không phải là một alter (nhân cách thay thế); anh gần giống như tiềm thức của chúng tôi, một đấng tối cao, một quyền năng ở trên."

Jay giúp Jeni bằng cách xoa dịu cô khi cô trải qua sự kết hợp kinh hoàng của việc bị cưỡng hiếp và bị làm ngạt thở. Hầu hết các bệnh nhân DID của tôi đều có một Jay. Đối với tôi, họ có lẽ là những người hấp dẫn nhất trong số những tình trạng hấp dẫn mà DID mang lại. Tất cả họ đều chỉ ra rằng những nhân cách này không phải là alter như những nhân cách còn lại và họ dứt khoát về điều này cũng như Jeni.

Điều họ chia sẻ là cảm giác ‘beef trên’ hệ thống của các nhân cách thay thế, một từ thường xuất hiện khi tôi hỏi về họ. Bệnh nhân của tôi, những người có xu hướng tâm linh hơn, sẽ nói rằng những nhân cách này là kim chỉ nam tinh thần của họ. Những bệnh nhân không theo xu hướng tâm linh sẽ nói rằng họ là ‘bản ngã cao hơn’ của họ.

Qua đó, họ dường như đang mô tả phần trưởng thành và khôn ngoan nhất của chính họ. Đặc điểm thứ hai mà tất cả họ đều có là phẩm chất trí tuệ bình yên mà bệnh nhân của tôi thấy rất bình tĩnh, giống như Jeni mô tả về Jay. Phẩm chất này giúp họ vượt qua những trải nghiệm lạm dụng tồi tệ nhất. Như Jeni đã nói, "Anh ấy đã cứu mạng tôi nhiều lần hơn tôi muốn nghĩ đến." 

Khi tôi bắt đầu gặp gỡ ‘những người tương đương với Jay’ của bệnh nhân, tôi bắt đầu hỏi về bản thân họ và vai trò của họ trong hệ thống. Điều khiến tôi ấn tượng hết lần này đến lần khác, là sự điềm tĩnh và sự sáng suốt mà họ toát ra. Tất cả họ dường như có một sự khôn ngoan vượt qua tuổi tác của họ, nhưng đó là một sự thanh thản siêu nhiên định hình họ hơn bất cứ điều gì khác.

Tôi có thể thấy sự hiện diện xoa dịu này thậm chí còn trấn an hơn bất kỳ lời nói nào họ có thể đã nói. Tôi thường hỏi họ xem họ nhìn nhận bản thân mình như thế nào so với hệ thống. Câu trả lời của họ thường tôn trọng sự thoải mái mà "chủ nhà" dành cho họ với tâm linh và thay đổi từ người hướng dẫn tâm linh thuần túy đến bản ngã cao hơn của người đó.

Tôi cảm thấy mô tả sau này xuất phát từ mối quan tâm không tạo ra xung đột cho những "chủ nhà" ít có khuynh hướng tâm linh. Khi tôi bắt đầu làm việc với nhóm bệnh nhân này, tôi là một người theo chủ nghĩa vô thần tuyệt đối, kiểu như "giun ăn xác mình sau khi chết và hết". Những cuộc trò chuyện của tôi với những thực thể mang đến một tình yêu thương đặc biệt, trấn an đã buộc tôi phải đặt câu hỏi về lập trường tuyệt đối trước đây của mình.

Những thực thể này có khả năng trấn tĩnh mạnh mẽ đến mức tôi hiện thường xuyên tìm kiếm họ trước khi bắt đầu công việc trị liệu chấn thương cho các bệnh nhân DID của mình. Khi tôi tham gia khóa đào tạo Hệ thống Gia đình Nội tại (Internal Family Systems - IFS), tôi đã rất tò mò khi thấy họ coi đây là một bước then chốt, quả thực là cần thiết, để chuẩn bị cho công việc trị liệu chấn thương.

Họ cho rằng hầu hết người lớn sẽ có một bản ngã cao hơn, khôn ngoan đã đạt được một mức độ khôn ngoan đầy lòng trắc ẩn khi người đó trưởng thành, cần được thu nhận vào liệu pháp. (Thật thú vị, IFS coi đây là bản ngã tâm linh hoặc linh hồn cao nhất của một người.) Khả năng xoa dịu và ổn định bệnh nhân của họ khi chúng tôi thực hiện công việc đòi hỏi phải xem xét lại các chấn thương khiến họ trở thành những đồng minh vô giá đối với một nhà trị liệu chấn thương.

Có lẽ điểm chung lớn nhất giữa liệu pháp và tâm lý trị liệu là mong muốn cốt lõi của họ là giúp chủ thể vượt qua chấn thương và quay trở lại con đường tận hưởng cuộc sống trọn vẹn nhất. Hơn nữa, một khi đã vượt qua, họ sẽ có thể tiến về phía trước với niềm tin rằng mình có bằng chứng, có sự tự tin rằng mình biết cách vượt qua nghịch cảnh ở mức độ cao nhất.

Mặc dù chúng ta có thể giải thích về một bản ngã cao hơn, trấn tĩnh, mang lại sự khôn ngoan của những năm tháng để xoa dịu một bệnh nhân trưởng thành đang đối phó với các sự kiện đau thương, thì việc giải thích một Jay xuất hiện trong thời thơ ấu lại khó khăn hơn nhiều, một Jay mang đến sự thanh thản và trưởng thành lớn lao để ứng phó.

Ngành tâm thần học không thể giải thích điều đó. Không quan trọng nhà trị liệu có theo tôn giáo, tâm linh hay không, nếu chúng ta mang một tâm trí cởi mở, những thực thể này, dù chúng là gì – bản ngã cao hơn hay người hướng dẫn – đều là những đồng trị liệu viên có giá trị. Thông thường, khi tôi bế tắc không biết nên đi đâu trong quá trình trị liệu, tôi sẽ trò chuyện với một Jay và giữa chúng tôi, chúng tôi có thể tìm ra hướng đi tiếp theo.

Thật thú vị, giống như các giám sát viên trị liệu tâm lý trước đây của tôi, họ hiếm khi nói cho tôi biết phải làm gì tiếp theo, nhưng họ hướng dẫn tôi ở các mức độ khác nhau về nơi chúng tôi có thể đi tiếp. Sau đó tôi thảo luận điều này với hệ thống và chúng tôi đưa ra quyết định cuối cùng cùng nhau, như lẽ ra phải thế. Có thể hỏi, nếu những thực thể này là những sinh vật tâm linh, tại sao họ không chữa lành nỗi đau cho người đó ngay tại đó và lúc đó?

Ban đầu tôi đã hỏi chính xác câu hỏi này, nhưng câu trả lời luôn giống nhau. Về cơ bản, thông điệp là quá trình vượt lên trên, mặc dù có thể được đẩy nhanh bằng liệu pháp, là một hành trình cứu rỗi linh hồn đầy ý nghĩa. Đồng thời, hành trình này cũng là một hành trình của con người. Vượt lên trên chấn thương của một người không phải là kết thúc câu chuyện thông qua một nhận thức đột ngột, mà là cuộc đấu tranh ngay từ đầu.

Hành trình chính là đích đến và câu chuyện của Jeni không thể minh họa điều này rõ hơn. Jeni bắt đầu hành trình vượt lên trên của mình vào thời điểm cô bị lạm dụng.