Nhắc đến dòng văn học trung đại Việt Nam, ta không thể không nhắc đến Nguyễn Dữ, người đã làm phong phú rừng hoa ngát hương của văn học nước nhà với tác phẩm "Chuyện nguời con gái Nam Xương". Đây là một tác phẩm hay, để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng người đọc. Đến với đoạn trích cuối, Trương Sinh lập đàn giải oan rồi Vũ Nương sau đó hiện về rồi biến mất, ta thấy hiện lên vẻ đẹp phẩm chất vị tha, nhân hậu và số phận bi kịch không được hưởng hạnh phúc nơi dương thế của nàng.

Nguyễn Dữ là người huyện Thanh Miện, tỉnh Hải Dương. Ông là học trò xuất sắc của Tuyết Giang Phu Tử Nguyễn Bỉnh Khiêm. Dù học rộng, tài cao nhưng ông chỉ làm quan có một năm rồi lui về ở ẩn để viết sách và chăm sóc mẹ già. Tên tuổi của Nguyễn Dữ gắn liền với tác phẩm "Chuyện người con gái Nam Xương" mà ông đã để lại cho đời. Tác phẩm là thiên truyện thứ mười sáu trong hai mươi thiên truyện trong "Truyền kì mạn lục" (Ghi chép những chuyện kì lạ được lưu truyền trong dân gian). Với niềm thương cảm đối với những người phụ nữ chịu nhiều bất công đau khổ trong xã hội rối ren, Nguyễn Dữ đã lên án, tố cáo xã hội phong kiến nam quyền qua tác phẩm của mình. Qua đoạn trích cuối cùng của "Chuyện người con gái Nam Xương", ta không chỉ thấy được vẻ đẹp phẩm chất quý giá của Vũ Nương mà còn cảm thông và xúc động tước số phận bi kịch của nàng. Đây là một đoạn trích hay, để lại nhiều ám ảnh cho người đọc.

Sau khi gặp Phan Lang ở dưới động Linh Phi, Vũ Nương nhờ chàng gửi cho Trương Sinh chiếc hoa vàng cùng lời nhắn lập đàn giải oan cho nàng. Trương Sinh đã thực hiện đúng như vậy nhưng Vũ Nương chỉ hiện về nói lời tạ từ rồi biến mất.

Từ đoạn trích, Vũ Nương xuất hiện trước mắt chúng ta với vẻ đẹp phẩm chất cao thượng và đáng trân trọng. Ở nơi động Linh Phi xa hoa đủ đầy, váy vóc, lụa là châu báu nhìn đâu cũng không thiếu, còn tốt đẹp và sung sướng hơn gấp trăm lần chốn nhân gian đã đày đoạ nàng đến chết kia. Nhưng đến cuối cùng, tấm lòng của người phụ nữ vẫn khiến nàng mủi lòng, đem tâm tư nhớ tới người chồng tệ bạc, ngu ngốc, vũ phu, lòng bồi hồi day dứt về phần mộ cha mẹ quê nhà, về đứa con thơ dại còn chưa hiểu chuyện. Nhờ chi tiết Phan Lang gửi về chiếc hoa vàng cùng lời nhắn, Vũ Nương hiện lên là người phụ nữ có tấm lòng bao dung, vị tha hết sức sâu rộng, là người phụ nữ nghĩa tình, thuỷ chung hết mực với chồng con, với quê nhà. Chính Trương Sinh đã đẩy nàng đến bước đường cùng cơ mà? Cuộc sống lúc trước làm nàng tủi nhục, khổ đau cũng vì chàng, ấy vậy mà giờ chỉ mới nhắc lại nàng đã không kìm được nỗi nhớ, không giữ thêm được mối hận thù nữa. Và phải chăng ngay từ đầu sự hận thù đã không hiện hữu nơi nàng? Cái chết là giải thoát, là kết thúc hết tất cả nỗi buồn thuở còn sống, Vũ Nương có hành động này cũng là điều dễ hiểu. Nàng đã buông bỏ tất cả nỗi đau phía sau nhưng day dứt vì không thể chăm sóc phần mộ cha mẹ hay trả lại cái tình nghĩa cho Trương Sinh là nàng không buông bỏ được.

Vũ Nương hiện về giữa dòng sông Hoàng Giang thật lộng lẫy, xinh đẹp và nói vọng về phía Trương Sinh. Đầu tiên, nàng phải cảm tạ cái ơn mà Linh Phi đã ban cho nàng, tấm lòng nghĩa tình thuỷ chung sâu sắc ấy khiến nàng không bao giờ có thể quên được sự giúp đỡ của Linh Phi. "Đa tạ tình chàng", lời Vũ Nương thốt lên mà ta không thể nghe được một giọng điệu trách cứ nào, đó là lời cảm ơn chân thành và cũng là lời chấp nhận tha thứ từ tận đáy lòng, không chút tạp niệm. Dễ gì mà tha thứ cho người chồng tệ bạc này đây, ghen tuông vô cớ để rồi khiến nàng không còn được ở bên chăm lo cho gia đình. Nhờ lời tha thứ, lòng nhân hậu, bao dung của nàng còn được tô đậm hơn bao giờ nữa, sâu sắc hơn nữa. Nàng dịu dàng, đến tận những giây phút gặp nhau cuối cùng mà vẫn tận lòng suy nghĩ cho chồng, lời tha thứ cốt để chàng vơi đi nỗi ân hận đau xót, dằn vặt. Và nếu Trương Sinh còn tình cảm gì với nàng, chắc chắn sẽ khắc ghi lời này suốt cuộc đời. Vũ Nương trong suốt tác phẩm là người con gái với rất nhiều vẻ đẹp truyền thống tốt đẹp, và đoạn trích này đã làm hoàn thiện được vẻ đẹp vốn có ấy. Trước sau như một, nàng vẫn là người phụ nữ giàu tình yêu thương, vị tha, nhân hậu. Đó là vẻ đẹp đằm thắm của người phụ nữ Việt Nam được Nguyễn Dữ hết mực ưu ái, tôn vinh.

Đi kèm với vẻ đẹp đó là một số phận bi kịch, thảm thương, làm bất cứ ai cũng phải đau lòng, thương xót cho kiếp người trớ trêu. Kết cục của tác phẩm vừa có hậu nhưng cũng vừa tăng tính bi kịch cho câu truyện. Vũ Nương tha thiết với hạnh phúc đình vậy mà cuối cùng vẫn không được tiếp tục hưởng hạnh phúc nơi dương thế. Dù được Linh Phi cứu và cho nương tựa, Vũ Nương vẫn chỉ là một linh hồn mà thân xác đã mãi mãi chìm sâu dưới đáy sông Hoàng Giang. Điều đó khiến độc giả lẫn Trương Sinh đối mặt với sự thật nghiệt ngã là người chết không thể sống lại. Từ đây, nàng phải sống dưới thuỷ cung, suốt kiếp xa chồng, xa con, âm dương cách biệt. Vũ Nương tuy trở về uy nghi nhưng chỉ lúc ẩn lúc hiện, thấp thoáng ở giữa dòng rồi vĩnh viễn biến mất. Tất cả chỉ là ảo ảnh, hư vô và mau chóng tan biến, nó góp phần tô đậm nỗi đau của người phụ nữ bạc mệnh, để lại nhiều ám ảnh cho người đọc. Rồi lời nói tạ từ bỗng trở nên dày vò, nghẹn ngào, bi thiết. Vũ Nương chắc đang tự vấn bản thân liệu gia đình nàng sẽ như thế nào đây, Trương Sinh với tính cách như thế liệu có dạy dỗ con cái nên người, còn bé Đản nếu vô tình biết được chính mình vô tình hại chết mẹ liệu có đau lòng không? Tiếng nói cuối cùng là lời tố cáo của Vũ Nương với chế độ phong kiến nam quyền, đó cũng là một trong những ý nghĩa nhân đạo rất giá trị của tác phẩm.

Đoạn trích đã thành công với nhiều nghệ thuật đặc sắc. Kết thúc vừa có hậu vừa tăng tính bi kịch, cách kể chuyện truyền kì cuốn hút. Lời thoại ở đây không nhiều nhưng cũng đủ để đi vào chiều sâu tâm lí nhân vật. Kết hợp các chi tiết kì ảo làm tăng sự hấp dẫn, lôi cuốn. Qua đó khắc hoạ hình ảnh Vũ Nương, vẻ đẹp và số phận của nàng tiêu biểu cho những người phụ nữ trong xã hội phong kiến, đồng thời Nguyễn Dữ cũng thể hiện trong đó niềm cảm thương sâu sắc và lên án, tố cáo xã hội phong kiến bất công và bảo vệ quyền được sống của phụ nữ. Cùng với Nguyễn Du, cùng với Hồ Xuân Hương, Nguyễn Dữ đã góp thêm một tiếng nói thấu hiểu, cảm thông, đau xót trước kiếp nữ nhi khổ đau.

Đoạn trích đã làm nổi bật vẻ đẹp và số phận bi kịch của Vũ Nương. Nguyễn Du cũng đã thốt ra biết bao lời thơ thấu hiểu điều ấy:

"Đau đớn thay phận đàn bà
Lời rằng bạc mệnh cũng là lời chung."

Với những giá trị sâu sắc được truyền đạt, tên tuổi của Nguyễn Dữ cùng "Chuyện người con gái Nam Xương" sẽ sống mãi với thời gian.