• Bức tranh Tứ Bình

Trong hồi ký Nhớ lại một thời, Tố Hữu có viết về Việt Bắc: "Tôi nghĩ đến ngày phải xa vùng căn cứ địa, nơi mình đã sống với đồng bào các dân tộc hàng bảy, tám năm trời, thấy lòng xao xuyến quá. Chẳng những rất nhớ thương đồng bào đã từng che chở giúp đỡ cho mình, mà còn bâng khuâng như để lại vùng rừng núi này một phẩn đời của mình". Ngày từ câu mở đầu lời của đoạn thơ, lời người ra đi đã có một sức truyền cảm đặc biệt nhờ tính mộc mạc chân thực như một câu nói bình thường nhưng lại rất chân thành làm người đối diện xúc động:

Ta về mình có nhớ ta
Ta về ta nhớ những hoa cùng người.

Ta thấy được trong hai câu thơ trên điệp ngữ "ta về" mở đầu đã mở ra những nỗi niềm, tâm sự đầy xao xuyến. Chữ "nhớ" như một luyến láy trong khúc ca tâm tình làm cho vần thơ lục bát trở nên ngọt ngào, sâu lắng. Hai câu đầu của đoạn thơ là lời hỏi và kể của người ra đi muốn biết lòng người ở lại như thế nào để rồi bộc lộ tấm lòng của mình "nhớ hoa cùng người". Cái đẹp của câu thơ là hình ảnh "hoa cùng người". Hoa ở đây tượng trưng cho núi rừng thiên nhiên Việt Bắc, còn người chính là hình ảnh con người Việt Bắc vẹn nghĩa đậm tình. Người cán bộ về xuôi đã khẳng định rằng họ sẽ luôn luôn đau đáu, luôn luôn canh cánh nhớ về người dân và thiên nhiên Việt Bắc đúng như lời bộc bạch của Tố Hữu:"Việt Bắc đã thực sự là tình cảm, tâm hồn của tôi".

Nhà thơ như con ong biến trăm hoa thành mật ngọt
Một giọt mật thành, đòi vạn chuyến ong bay.

Tố Hữu như con ong cần mẫn bay lượn trong khu rừng để hút mật ngọt từ cảnh sắc thiên nhiên, cuộc đời để làm no nê cho thơ. Từng câu từng chữ ngân vang xuyên thấm vào tâm hồn người những cảm xúc dạt dào chảy mãi không thôi, bằng những vần thơ sâu lắng thi sĩ đã dẫn ta vào thế giới của cảnh sắc thiên nhiên:

"Rừng xanh hoa chuối đỏ tươi
Đèo cao nắng ánh dao gài thắt lưng"

Cảnh vật Việt Bắc được khắc họa rất điển hình. Với Tố Hữu Cảnh rừng Việt Bắc khi mùa đông đến là một màu xanh bạt ngàn được điểm tô, thắp sáng bởi "hoa chuối đỏ tươi". Có người cho rằng hình ảnh hoa chuối lần đầu tiên đi vào thơ Tố Hữu nhưng đã tạo được ấn tượng đặc biệt với người đọc là bởi cảnh mùa đông Tố Hữu mô tả có nét ấm áp rực rỡ tươi tắn chứ không phải là lạnh lẽo hắt hiu. Thật vậy, những bông hoa chuối dưới ngòi bút miêu tả của Tố Hữu đã trở thành những bó đuốc sưởi ấm đem đến vẻ đẹp nên thơ cho khu rừng Việt Bắc. Bên cạnh nét đẹp của hoa là nét đẹp của con người hiện lên khỏe khoắn dưới ánh nắng dao gài thắt lưng của người dân miền sơn cước:

"Đèo cao nắng ánh dao gài thắt lưng"

Là một trong những câu thơ đặc sắc của đoạn thơ, "đèo cao nắng ánh dao gài thắt lưng" được coi là sự phát hiện độc đáo của Tố Hữu mang màu sắc rất Việt Bắc như cách nói của Xuân Diệu. Đồng bào Việt Bắc lúc đi rừng thăm rẫy làm nương hàng ngày đều để dao ở thắt lưng. Trên tầm cao của đèo, ánh sáng mặt trời chiếu vào những con dao ấy tạo nên sự phản quang rực rỡ lấp lánh. Chỉ một câu thơ thôi mà người đọc có thể cảm nhận được hình ảnh mạnh mẽ hào hùng của con người Việt Bắc trong tư thế lao động làm chủ thiên nhiên, trong thư thế vận động đi lên phía trước. Bức tranh mùa đông đẹp với vẻ đẹp ấm áp từ trong lòng cảnh vật từ trong sức sống của con người lao động.

Bên cạnh bức tranh thiên nhiên mùa đông chính là bức tranh mùa xuân:

"Ngày xuân mơ nở trắng rừng
Nhớ người đan nón chuốt từng sợi giang"

Đến đây nền xanh trầm tĩnh đã nhường chỗ cho nền trắng tinh khiết của hoa mơ rừng. Hai chữ "trắng rừng" khiến cả cảnh rừng như bừng sáng. Không gian mùa xuân bừng sáng trong sắc hoa mơ sức sống mùa xuân đang lan tỏa khắp núi rừng Việt Bắc. Nhớ mơ nở trắng rừng trong những ngày xuân cũng là nhớ người đan nón chuốt từng sợi giang. Tố Hữu viết về con người Việt Bắc trong một khung cảnh cụ thể, một công việc cụ thể. Từ "chuốt" trong câu thơ là trau chuốt, cẩn thận tỉ mỉ khi làm ra những vật phẩm mỹ nghệ thủ công đặc trưng của Việt Bắc. Câu thơ đã gợi tả đức tính cần mẫn, chịu khó, khéo tay của người Việt Bắc dưới ngòi bút tài hoa của Tố Hữu, đúng như Nguyễn Đình Thi ca ngợi:

"Tay người như có phép tiên
Trên tre lá cũng dệt nhìn bài thơ"

"Thơ là thơ, đồng thời là nhạc, là họa, là chạm khắc theo cách riêng". Nếu như ở những câu trên Tố Hữu chạm khắc mùa đông với màu sắc chủ đạo là màu xanh điểm vào đó là một sắc hoa đỏ tươi của hoa chuối, mùa xuân là màu trắng của hoa mơ thì đến mùa hè lại là một bức họa màu vàng tươi đẹp của rừng phách, kèm theo đó là âm thanh của tiếng ve kêu:

"Ve kêu rừng phách đổ vàng
Nhớ cô em gái hái măng một mình".

Tiếng ve ở câu thơ trên đã dệt thành bản đồng ca mùa hạ rộn ràng, vui tươi. Đây là một câu thơ vào loại hay nhất của bài thơ Việt Bắc bởi sự hoà quyện giữa âm thanh và màu sắc đã tạo nên sự độc đáo cho cảnh vật. Ve kêu làm náo động, bừng thức cả một không gian rừng yên ắng, tĩnh lặng
Tiếng ve làm ta nhớ đến tiếng chim trong thơ của Khương Hữu Dụng:

"Một tiếng chim kêu sáng cả rừng"

Chữ "sáng" trong câu thơ trên rất hay chữ "đổ" trong thơ của Tố Hữu cũng vậy. Câu thơ nổi bật lên một chữ "đổ" tài tình đã cho thấy sự chuyển màu mau lẹ của rừng phách khi tiếng ve cất lên là cả khu rừng nhất là chuyển sang màu vàng, đồng thời người đọc còn cảm giác được rừng phách như rung động và trút vàng trong tiếng ve ngân. Nổi bật giữa màu vàng của rừng phách chính là hình ảnh của cô em gái hái măng. Như Lê Ngọc Trà đã từng nói: "Nhà thơ gói tâm tình của mình vào trong tác phẩm" và Tố Hữu đã gói trọn niềm mến thương của người ra đi đối với Việt Bắc qua hình ảnh cô em gái. Câu thơ Nhớ cô em gái hái măng một mình là câu thơ đặc sắc giàu vần điệu, thanh điệu có vần lưng, vần điệp âm, đây là những vần thơ nên nhạc nên họa tạo nên một không gian nghệ thuật đẹp và vui đầy màu sắc âm thanh. Hình ảnh cô em gái xuất hiện một mình mà không chơi vơi, lẻ loi, đơn độc vì cô đang lao động giữa khúc nhạc rừng, hái măng để góp phần nuôi bộ đội phục vụ kháng chiến. Gái hái măng là muốn nét trẻ trung yêu đời trong thơ Tố Hữu.

"Thơ là kết tinh, thơ là ngọc đọng, thơ là phiến kỳ nam trong rừng trầm hương, thơ là hạt minh châu giữa biển ngọc trai". Và những vần thơ của Tố Hữu khi viết về bức tranh thiên nhiên Việt Bắc chính là một minh chứng rõ nét, góp phần làm sáng tỏ cho câu nhận định trên ngoài ba bức tranh đông xuân hạ còn là bức tranh mùa thu về đêm:

"Rừng thu trăng rọi hòa bình
Nhớ ai tiếng hát ân tình thủy chung"

Trong tiềm thức của Tố Hữu mùa thu lung linh bởi ánh sáng của núi rừng. Trăng vằng vặc trên cao soi chiếu qua cành cây, kẽ lá chữ "rọi" rất hay nó đặc tả được ánh trăng ngập tràn trong không gian bao la, đó là ánh trăng của tự do của không gian hòa bình. Câu kết của đoạn thơ đã nói lên vẻ đẹp tâm hồn của người Việt Bắc "Nhớ ai tiếng hát ân tình thủy chung". Tiếng hát Ân Tình Thủy Chung giữa ta với ai được thử thách trong cay đắng ngọt, trong máu lửa của: "Mười lăm năm ấy thiết tha mặn nồng" nên không bao giờ quên được. Thơ là tấm lòng tiếng lòng đoạn thơ trên là tấm lòng tiếng lòng của người cán bộ kháng chiến đối với Việt Bắc Thủ đô gió ngàn.

Nhà phê bình văn học Hoài Thanh đã nhận xét: "Những câu thơ của Tố Hữu viết về thiên nhiên trong Việt Bắc có thể sánh với bất kỳ đoạn thơ miêu tả cảnh thiên nhiên nào trong văn học cổ điển". Thật vậy thiên nhiên trong thơ Tố Hữu đa dạng độc đáo với bốn bức tranh là bốn mùa trong năm, mỗi mùa mang là một sắc thái riêng biệt. Bức tranh thiên nhiên trong thơ Tố Hữu thật tươi sáng gợi cảm thơ mộng và đầy sắc màu thẩm mỹ, nghệ thuật phối sắc tài tình của Tố Hữu trong miêu tả làm hiện lên bức tranh thiên nhiên tươi đẹp đầy sức sống như Bác Hồ đã viết "Cảnh rừng Việt Bắc thật là hay".

*******8/5/2021******